Why one falls in Love? પ્રેમ માં માત્ર પડી જ શકાય , વિચારી કરી ન શકાય💓

“Falling in love “Why one falls in love?

પ્રેમ! પ્રેમ શું છે કોને ખબર? અને પ્રેમ શું છે એ સહુ કોઈને ખબર. આ બંને વાત સર્વાંશે સાચી છે. પ્રેમ નો સંપૂર્ણ પ્યાલો દરેક વ્યક્તિ એ કદાચ પીધો ન હોય પરંતુ એનો રસ બધાએ જ માણ્યો હશે એમ સહજતાથી કહી શકાય. પ્રેમ થવો, પ્રેમ કરવો અને પ્રેમ ને જાણવો અત્યંત સરળ હોવા છતાં સદીઓથી આપણે પ્રેમ વિષે થોડું ઔર સમજવા, જોવા અને વાંચવા માટે આતુર જ રહીયે છીએ.કોઈપણ ઉંમરે પ્રેમ વિષે ની દરેક વાત આપણને કેમ આકર્ષતી હશે ? પ્રેમગીત હોય કે પ્રેમ કહાની, પ્રેમમિલન હોય કે પ્રેમવિરહ, વાસ્તવિક હોય કે કાલ્પનિક, પ્રેમ સંબંધિત લાગણીઓ આપણને ચુંબક ની જેમ પોતાની તરફ ખેંચે છે. પ્રેમ વિષે ની અગણિત વાતો, વાર્તાઓ, દ્રષ્ટાંતો અને કવિતાઓ હોવા છતાં પણ આ વિષય હંમેશા મનમોહક અને રસપ્રદ જ રહે છે. એનું કારણ છે કે પ્રેમ એક એવો અનન્ય અનુભવ છે જેને શબ્દો માં ઢાળવાની કોશિશ કરી શકાય પરંતુ સંપૂર્ણપણે એનું વર્ણન નથી થઇ શકતું. પ્રેમ એક એવું રહસ્ય છે જેનું અનુમાન કરી શકાય પણ એનો હલ ન કરી શકાય. પ્રેમ એક એવી જીગ્સૉ પઝલ છે જેનું ચિત્ર સામે હોવા છતાં પણ એને ગોઠવવામાં આપણે હંમેશા ગોથા ખાઈએ છીએ.આ ગૂઢતા ને કારણેજ કદાચ આપણે પ્રેમ તરફ હરદમ મોહિત થઈએ છીએ.
The mystery of Love is greater than the mystery of Death –Oscar Wilde

પ્રેમ ના રંગ, રૂપ,આકાર અને સ્વાદ નો અનુપમ એહસાસ દરેક મનુષ્ય માટે તદ્દન જુદા હોય છે.દુનિયા ની કોઈપણ બે પ્રેમ કહાનીઓ ક્યારે પણ સમાન નથી હોતી. સ્નેહાળ, રમતિયાળ, નિર્દોષ અને નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ થી લઈને ઓબ્સેસિવ,ઈરોટિક, રોમેન્ટિક અને મેચ્યોર લવ સુધી પ્રેમ નો વર્ણપટલ ખૂબ જ લમ્બો છે.

બાળપણ નો નિર્દોષ પ્રેમ માત્ર એકબીજા નો સાથ ઈચ્છે છે. પ્રેમ ની વ્યાખ્યા શું છે એ જાણવાની જરૂરત પણ ત્યારે નથી હોતી, માત્ર સાથ મહત્વ નો હોય છે. એકબીજા ની આંગળી પકડી દોડવાની, એકબીજા ને પોતાની નાની નાની વસ્તુઓ ની ભેટ આપવાની, ભેટ ને સરસ સાચવવાની, રમવા માટે એકબીજા ની રાહ જોવાની અને પોતાની ફેવરેટ ચોકલૅટ શેર કરવાની અલૌકિક મજા આ પ્રેમ માં ભરપૂર હોય છે. બાળપણ માં આપણે પ્રેમ નું આગળ નું પગલું કયું હશે એ વિચારવા માટે સક્ષમ નથી હોતા અને એટલેજ પ્રેમ ની પ્રત્યેક પળને મન ભરીને જીવીયે છીએ.

યૌવન માં પ્રવેશતા ની સાથેજ પ્રેમ ના લાર્જ સ્પેક્ટ્રમ અને સપ્તરંગી રંગો નો એહસાસ આપણને થવા લાગે છે. પ્રેમ ના રંગ માં રંગાવવા માટે કોઈ તૈયારી ની જરૃર નથી હોતી કારણ કે એ અતિ સ્વાભાવિક છે. આપણી ઉંમર, ઉમંગ અને તરંગ પ્રેમ રંગોના આલિંગન માટે ઉત્સુક હોય છે. પ્રેમ માં મુક્ત મને પડવા ,એની આગ માં બળવા અને એની ઊંડાઈ માં ડૂબવા આપણે કુદરતી રીતે તૈયાર જ હોઈએ છીએ. દિલ અને દિમાગ ફાયર ટ્રાયંગલ ના ઓક્સિજન અને એટમોસ્ફિયર નું કામ કરે છે, જરૂર હોય છે તો બસ એક સ્પાર્ક ની ! એવો સ્પાર્ક જે ફાયર ઓફ લવ ને પ્રજ્જવલિત કરે. આ સ્પાર્ક ક્યાં શોધવો? ના, એ શોધવાથી ક્યારેય મળતો નથી. પ્રેમ ક્યારેય શોધવાથી મળતો નથી અને પરાણે થતો નથી. પ્રેમ માં તો બસ પડી જવાય છે. But ,Why do we say Falling in love? Why one falls in love?

પાર્ટિકલ ફઝિક્સ ની દ્રષ્ટિ એ જોઈએ તો આપણે બધા જ અણુઓથી બનેલા છીએ. આ અણુઓ સતત એકબીજા સાથે ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક તરંગો ની આપ-લે કર્યા કરે છે. જયારે બે વ્યકિતઓ ની તરંગલંબાઇ રેસોનેટ થાય છે અથવા તો અનફોર્સ્ડ રેઝોનન્સ વડે તેમની વચ્ચે મહત્તમ ઉર્જા ની આપ-લે થાય છે ત્યારે એક પ્રબળ કુદરતી આકર્ષણ મારફત એકબીજા તરફ ખેંચાય છે. આ ઇન્ટેન્સ ફોર્સ પર કોઈનો કાબુ નથી રહેતો અને એટલેજ બે વ્યક્તિ પ્રેમ ના સાગર માં મુક્તપણે પડે છે. So we say “we fall in love”. જયારે આપણે મૂકપણે પડીયે ત્યારે આપણે વેઈટલેસ ફીલ કરીએ છીએ અને એટલેજ દરેક વ્યક્તિ પ્રેમ ની રોલર કોસ્ટર રાઈડ માં ફ્રી ફોલ કરવા અતિ ઉત્સુક હોય છે.

પ્રેમ માં પડ્યા પછી નો સ્ટેજ ખૂબ જ શૌર્ય માંગી લે છે. એકબીજા ને કહેવું એટલું સહેલું નથી જેટલું પ્રેમ નું સ્વાભાવિક રીતે થઇ જવું. છોકરાઓ જન્મ થીજ છોકરીઓ કરતા થોડા ઇન્ફિરિયર હોય છે. એનું કારણ કદાચ કુદરતે છોકરીઓને આપેલી ખૂબસુરતી અને સર્જનાત્મક તાકાત હોય શકે. એટલેજ પોતાના પ્રેમ ને છોકરી સામે પ્રસ્તુત કરવામાં એ ડરે છે, ખચકાય છે અથવા તો રિજેકશન ના ભયે પ્રેમ ને દબાવી દે છે. I love you કહેવાની હિંમત ન દાખવીશકનાર ઘણા લોકો પાછળ થી પછતાય છે. પરંતુ પ્રેમ ની પૂર્વશરત જ રિજેકશન છે એ કેમ ભૂલી શકાય? જે આગ પ્રેમ ને પરિપક્વ બનાવે છે એજ અગ્નિ પ્રેમ ને બાળી પણ શકે છે. પ્રેમ અને પેઈન એકબીજા સાથે અજોડ રીતે સંકળાયેલા છે.
But only love can break your heart
Try to be sure right from the start
Yes, only love can break your heart
What if your world should fall apart..

જે વ્યક્તિ પ્રેમ ને વ્યક્ત કરે છે એ ખરેખર દૃઢનિશ્ચયી અને બળવાન છે. છોકરીઓએ પણ પોતાની નીડરતા દેખાડી પોતાનો પ્રેમ દર્શાવવો જોઈએ. જ્યાં હું અને તું ઓગળી ‘આપણે’ થઇ જઈએ એજ તો પ્રેમ છે, તું કહે કે હું કહું, શું ફર્ક છે ? પ્રેમ તો બંને નો છે. એકબીજા ને પામવાની ઈચ્છા બંને ની છે તો પછી કહેવામાં વાર શેની?
જ્યાં અહમ નો અંત આવે ત્યાં જ પ્રેમ સ્વતંત્ર રીતે રહી શકે છે. જયારે પઝેશન કરતા એપ્રિશીયેશન વધારે માન્ય રાખે ત્યારે પ્રેમ પાંગળી શકે છે નહીંતર સંકોચાય જાય છે.
Don’t say I will love you forever, because I will be your Ego, say love would be forever, even if we are not around love will still be there….

જે વ્યક્તિ પાસે દિલ ખોલી ને રડી શકાય અને આપણા રુદન નો વગર કારણે આરોપ પણ એના ઉપર ઢોળી શકાય એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એવું કહી શકાય. જ્યાં પોતાની નબળાઈઓ છુપાવવી ન પડે પણ એનેજ તાકાત માં બદલવાની સામી વ્યક્તિ ની કોશિશ હોય એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય. તમારી ક્ષમતા પ્રમાણે તમને મહત્તમ સિદ્ધિઓ મળે એ માટે ના બનતા પ્રયાસ અને પ્રાર્થના કરે એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય.જે વ્યક્તિ તમારા સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ નો સ્વીકાર કરી શકે એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય.

પ્રેમના પ્રયત્નો અને પરિણામો ને સ્વીકારવા માટે જયારે બંને વ્યક્તિઓ સજાગ અને તૈયાર હોય ત્યારે જ પ્રેમ સંબંધ માં પરિણમે છે. પ્રેમ ને કોઈ સંબંધ માં બાંધવો જરૂરી નથી, કોઈ પણ સંબંધ વગર પણ પ્રેમ તો રહી જ શકે છે. હાં, સમાજ એને સ્વીકારે એની શરત ન હોય તો. સમાજે તો ઘણા પ્રેમ ના ગળા દબાવી દીધા છે અને દબાવતુંજ રહેશે. માત્ર પ્રેમ સમાજ માં કયારેય સ્વીકાર્ય નહતો, એટલેજ રૂઢિગત સંબંધ માં ન બંધાય શકનાર ઘણા પ્રેમીઓ નો પ્રેમ અધૂરો રહી ગયો. મારા મતે પ્રેમ સમાજ નો ગુલામ ન હોવો જોઈએ, સમાજ ની બુનિયાદ પ્રેમ હોવી જોઈએ. સંબંધ છે એટલે પ્રેમ કરવો એ તો અડજ્સમેન્ટ કહેવાય, અને વ્યવસ્થા આપણા માટે પર્યાપ્ત જ હોય એ શક્ય નથી. પ્રેમ નું સ્થાન હંમેશા ઊંચું હોવું જોઈએ, કારણ કે પ્રેમ જ સનાતન છે, સત્ય છે અને જીવન નો મર્મ છે. પ્રેમ વગર નું બીજું બધુંજ સમાજ ના વ્યાપાર,વ્યવસ્થા અને નિયમો નો હિસ્સો છે.
પ્રેમનો એક જ નિયમ છે ‘આઝાદી’. એકબીજા ને એકબીજા થકી મળતી સંપૂર્ણ આઝાદી.
©
Written By :મિત્તલ

Real purpose of our Body – દેહાભિમાન કે દેહસમ્માન

“દેહાભિમાન”
સ્કૂલ માં હતા ત્યારે શીખવવામાં આવતું ‘body is your temple ‘. શરીર ને સ્વચ્છ, શુદ્ધ અને સ્વસ્થ રાખવાનો પ્રયાસ કરો પણ કેમ શરીર ને મંદિર જેવું દિવ્ય માનવામાં આવે છે એ સમજાવામાં આવ્યું નહતું. આપણી સંસ્કૃતિ ઘડનાર વડવાઓ ઘણા વિચારશીલ હશે એટલે ઘણીબધી જીવનલક્ષી બાબતો પર સિદ્ધાંતો, પરંપરાઓ અને સંસ્કારો ની માહિતી અને જ્ઞાન આપી ગયા છે. એ આપણું કમનસીબ છે કે સાચું અને યોગ્ય જ્ઞાન આપણા સુધી પહોંચાડનાર ની આ યુગ માં ખોટ છે. એટલેજ આજે બધા પાસે માહિતી છે પણ સાચું જ્ઞાન નથી. અધૂરા ઘડા ની જેમ બધા ઇન્ફોરમેશન થી છલકાય છે પરંતુ બે ઊંડા પ્રશ્નો પુછિયે ત્યારે ઉપલબ્ધ માહિતી નો અંત આવી જાય છે. મારા માર્યાદિત જ્ઞાન અનુસાર શરીર એક માધ્યમ છે આત્મા ને મુક્ત કરવા માટે નું, આત્મા નું ઘર શરીર છે.એ પછી કોઈ મનુષ્ય નું હોય કે અન્ય જીવ નું, શરીર એ આત્મા નો આધાર છે. આ આધારરૂપી શરીર નો મહત્તમ ઉપયોગ ત્યારેજ થઇ શકે જયારે એ સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત હોય. એટલેજ શારીરિક અને માનસિક રીતે સ્વસ્થ રેહવું અત્યંત જરૂરી છે. આટલા સરસ ઉદ્દેશ ને ભૂલી ને આજકાલ શરીર ને માત્ર ખૂબસુરતી અને ફિટનેસ સાથે ચોંટાડી દીધું છે. બ્યૂટી પ્રોડક્ટ્સ, ફેશન, ફિટનેસ અને ડાયટિંગ ના નામે એટલા ધંધા વિકસાવી દીધા છે કે શરીર નો પ્રાથમિક ઉપયોગ જ ભૂલાય ગયો છે. શારીરિક સુખ માટે શરીર નો વ્યાપાર કરી માણસ ધરાયો નહિ એટલે હવે એના નામ પર બીજા અઢળક ધંધાઓ ચાલુ કરી દીધા છે. શારીરિક જરૂરિયાત ચોક્કસ પુરી શકાય પરંતુ એને લગતી અનંત ઈચ્છઓ ક્યારેય પૂર્ણ ન થઇ શકે. શરીર માં આસક્ત મનુષ્ય માટે પરમ અવિનાશી પરંબ્રહ્મ ને પામવું અતિ કઠિન છે.

નાના હોઈએ ત્યારે આપણા શરીર ના દેખાવ સાથે આપણને બહુ નિસ્બત નથી હોતું, હા જિજ્ઞાસા કે કુતુહલ જરૂર હોય છે. બાળકો પ્રકૃતિની અજાયબીઓ નું અન્વેષણ કરવામાં એટલા વ્યસ્ત હોઈ છે કે ભાગ્યેજ પોતાના દેખાવ માં રસ લેતા હોય છે. એમને મન કુદરતી રીતે જ બધું નયનરમ્ય હોય છે. કોઈ છોકરો એની મમ્મી ને ‘મેં કયું કાલા’ એવું પૂછતો હશે? આઈ રીઅલી ડાઉટ! બાળકો સ્વયં સાથે સંતુષ્ટ જ હોય છે પણ આપણે એ સમજી નથી શકતા એટલે બાળકો ને સુંદર બનાવવામાં આપણને ખાસ રસ હોય છે. છોકરીઓ ને બાર્બી ડોલ અને છોકરાઓને હીરો જેવા દેખાડવાના પ્રયાસો કરતા રહીયે છીએ. એટલેજ જેમ જેમ મોટા થતા જઈએ તેમ આપણે આપણા શરીર પ્રત્યે સજાગ થતા જઈએ છીએ. છોકરીઓ ના વર્ણ, કાયા અને દેખાવ ને લઇ ઘણાં આન્ટીઓ લગ્ન માટે સારો છોકરો નહિ મળે એના માટે ચિંતિત હોય છે. એટલેજ છોકરીઓ ત્વચાની સુરક્ષા માટે દુપટ્ટા ફેસ પર લપેટીને ફરે, તડકો ટાળે અને ઘણો સમય એની સંભાળ માં કાઢે. મેં ભાગ્યેજ છોકરાઓને સ્કિન માટે કેર કરતા જોયા છે. એ વાત મને ખરેખર તુચ્છ અને મામૂલી લાગે છે. માત્ર દેખાવ તમારા અસ્તિત્વ, સ્વભાવ, બુદ્ધિ, સમજ અને મન ઉપર કેવી રીતે આધિપત્ય રાખી શકે? બાળપણ થી લઈને કોલેજ પુરી કરી ત્યાં સુધી, કોઈ સનસ્ક્રીન કે ફેરનેસ સોપ વગર મસ્તી થી ખુલા આસમાન ના ઝળહળતા સૂર્ય નીચે સ્પોર્ટ્સ રમવાનો લ્હાવો મેં લીધો છે. સુરજ ના કિરણો થી ત્વચાને હાનિ થાય એ તો બહુ મોડી હાનિ પહોંચી ગયા પછીજ ખબર પડી. ખૂબ જ ખીલ થવાથી ત્વચા બગડી એની થોડી પીડા હતી પરંતુ મુક્તમને તડકામાં રમવાનો આનંદ મને આજે પણ યાદ છે. મારી મમ્મી એ મને એવી ફ્રીડમ અને આત્મવિશ્વાસ આપ્યો જે દરેક વ્યક્તિ પાસે હોવો જોઈએ, શરીર અને દેખાવ થી પર થઈને તમારા સ્પિરિટેડ નેચર ને સેલિબ્રટ કરવાનો. હું તો ઇચ્છુ કે આજની છોકરીઓ ની બર્થ ડે થીમ બાર્બી અને પ્રિન્સેસની જ નહિ પણ ક્રિકેટ, ટેનિસ,સ્પોર્ટ્સ કે પોલિટિકલ આઇકોન્સ ની પણ હોય.આંગળી ના ટેરવે ગણાતા વુમન સ્પોર્ટ્સ લિસ્ટ માં આવનાર પેઢી મોટો વધારો કરે એવી તાલીમ પણ એમને મળવી જોઈએ. ડાન્સ, સિંગિંગ, ફિલ્મો, બ્યૂટી પેજન્ટ ની જાહેરાતો ના પૂર છે પણ વુમન ને લગતા બીજા કેરિયર વિકલ્પો ને પણ સપાટી પર લાવવા જોઈએ.
(મીથાલી રાજ ઉપર મૂવી બની રહી છે એની મને ઘણી ખુશી છે)

આજના યુગ માં સૌંદર્ય એક વ્યવસાય અને શરીર એનું સાધન બની રહ્યું છે. ફિટનેસ ઇસ ફોર વેલબિંગ નોટ ફોર લૂક્સ અલોન. યોગ અને કસરત થી શરીર સુમેળ અને તંદુરસ્ત રાખવું જરૂરી જ નહિ અનિવાર્ય છે કારણ કે શરીર પાસે આપણે ઘણું કામ લેવાનું છે, અંતે મુક્તિ નું પણ. મેન્ટલી એન્ડ ફિઝિકલી ફિટ રહેવાથી માણસ આપોઆપ સુંદર બની જાય છે. ફિટ રહેવાનો મતલબ સ્ટારવિંગ(ભૂખ્યા રેહવું) નથી. શરીર ને ખાવા સાથે કોઈ તકલીફ નથી, વધુ પડતું ખાવા સાથે ચોક્કસ છે. કહેવાય છે ને ગરીબ લોકો ભૂખ થી મરે છે અને અમીર લોકો મન ને મારી ભૂખ્યા રહે છે. બદલાતી ઋતુ પ્રમાણે ત્વચા ની સાર-સંભાળ લેવી પણ એટલીજ જરૂરી છે. સૌંદર્ય ને જોવું, નિહારવું અને માણવું સહુને ગમે, એ ગમવા જેવુંજ છે પણ વ્યક્તિ માં ખાસ કરી સ્ત્રી માં માત્ર સૌંદર્ય જ જોવું એ એનું અપમાન છે. જેમ કુદરતી સુંદરતા ને આપણે સહજ રીતે સ્વીકારીએ છીએ તેમજ માનવીય સૌંદર્ય ને પણ જે રંગ રૂપ માં હોય તેમ કેમ સ્વીકારી નથી શકતા? એનું કારણ અમુક બુદ્ધિગમ્ય ઉદ્યોગપતિઓ એ આપેલી સુંદરતા ની વ્યાખ્યાઓ છે. ગોરી અને પાતળી એટલે સુંદર, મસલ અને ઊંચો હોય તો હૅન્ડસમ વગેરે વગેરે…આપણે આપણા લૂક સાથે એટલા બધા સભાન અને આઇડેન્ટીફાઇડ થઇ ગયા છીએ કે FB અને Insta ઉપર ફિલ્ટર વગર ફોટો પણ નથી મૂકી શકતા. હું કોલેજ માં જેટલી બિન્દાસ હતી એટલી પાછી ક્યારેય થઇ શકીશ? લૂક્સ નું મહત્વ બધીજ સીમાઓ વટાવી ચૂક્યું છે. એની અસર યન્ગ જનરેશન ઉપર સૌથી વધારે થઇ છે. ટીનએજર્સ અને યન્ગસ્ટર્સ આજકાલ કૅરિયર કરતા લૂક્સ માટે વધારે ચિંતિત અને સભાન છે. લૂક્સ પાછળ પૈસા વેડફતા તેઓ અચકાતા નથી. આપણે અને આપણી આવનાર પેઢીએ આ બાબત પર સજાગ થવું અત્યંત જરૂરી છે. આપણે આ સુંદરતાના વ્યવસાયનો શિકાર ન બનીયે એનું ધ્યાન રાખવુંજ રહ્યું કારણ કે શરીર સાથે એકરૂપતા એ દેહાભિમાન છે.

મારા નાનાજી(સાસુ ના પપ્પા-સ્વ જીતેન્દ્ર વૈષ્ણવ) ૮૭ વર્ષે જયારે અવસાન પામ્યા ત્યારે પણ એક બોધપાઠ આપતા ગયા. વડીલો એમના અનુભવો ઉપરાંત, પરિતૃપ્ત સ્વભાવ, દૂરદર્શિતા અને જીવનશૈલી પરથી પણ ઘણું શીખવી જાય છે. નાનાજી એ એમની ચાલીસી માંજ દેહદાન માટેનો નિર્ણય લઇ લીધો હતો.જ્યાં આપણે ઘરડા દેખાવા નથી માંગતા અને યન્ગ રહેવાના પ્રયાસો માં વ્યસ્ત છીએ ત્યાં એમણે દેહ નો મોહ જ છોડી દીધો! જીવતાંજીવ શરીર કોઈને સોંપી દેવું સહેલું નથી, વિચારી જોવો. મૃત્યુ પછી અસ્થિ ને ગંગા માં ડુબાડી પ્રદુષિત કરવા કરતા મેડિકલ સાયન્સ ને ડોનેટ કરવું શું ખોટું? શરીર અંતે રાખ જ છે. એક વાર જીવ જાય પછી એ કશે કામ આવી શકે એનાથી ઉત્તમ શું હોય?
શરીર જયારે માધ્યમ માંથી મોહ બની જાય અને સુંદરતા ઘેલછા બની વળગી જાય ત્યારે આપણે આપણું મુક્તિ નું સાધન ગુમાવી બેસીયે છીએ. આપણા આ શરીર નો મોહ જ આ મૃત્યુલોક ના ફેરા નું કારણ બની રહે છે. બસ, એટલું સમજીયે કે શરીર અને એનું દરેક અંગ માટીજ છે ત્યારે કદાચ આપણે એનો મોહ થોડો ઓછો કરી શકીશુ.

भगवद् गीता अध्याय 3
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः।
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः।।3.42।।

शरीर से परे श्रेष्ठ इन्द्रियाँ कही जाती हैं इन्द्रियों से परे मन है और मन से परे बुद्धि है और जो बुद्धि से भी परे है वह है आत्मा।।

Life’s basic questions (જિંદગી ના મૂળભૂત પ્રશ્નો)

ઘણીવાર આપણને એવા વિચાર આવે કે આપણે જે કરી રહ્યાં છીયે અને જે દિશામાં જઈ રહ્યાં છીયે શું એ સાચી છે? શું કરીયે છીયે, શું કરવું જોઈએ અને શું કરવા ઇચ્છીયે છીયે? આ બધા પ્રશ્નોના જવાબ એકસરખા નથી હોતા. વળી મોટેભાગે તો આપણી પાસે જવાબ જ નથી હોતા. આપણે ક્યારેય એ સમજી નથી શકતા કે આપણાં માટે શું સારું અને સાચું છે, આ એક કુદરતી કોયડો છે કે આકરી પરીક્ષા? કામયાબી, પ્રતિષ્ઠા કે પૈસા, મેળવવા માટે આપણે સતત પ્રયાસો કરીયે છીયે,રાત-દિવસ એક કરી ઈચ્છાઓ ને પુરી કરવા માટે મથીએ છીયે.પણ જો કોઈ એવું કહે કે મેં એ ઊંચી સફળતા નું શિખર જોઈ લીધું છે અને ત્યાં એટલી મજા કે આનંદ નથી જેટલો આપણે ધારીએ છીયે તો? The Monk Who sold his Ferrari બુક નો નાયક પૈસા અને કામયાબી હાંસિલ કર્યા પછી આવુજ કૈક અનુભવે છે અને બધુંજ પામી લીધા પછી અલ્ટીમેટ હૅપીનેસ પામવાં બધુંજ ત્યજી દે છે. મેં આ બુક ૨૦૦૯ માં વાંચી ત્યારે મને એ વાત તદ્દન અસ્વીકાર્ય લાગી હતી. એ વખતે મારા કૅરિયર ની શરૂઆત હતી, મને કૈંક કરી છૂટવા ની જિજ્ઞાસા હતી અને એ કરવા માટે પ્રેરણા ની જરૂર હતી. કોલેજ પુરી કરી એ દિવસથી મારા મગજ માં કમાવાના અને સારી નોકરી મળે એ તરફના જ પ્રયત્નો હતા.એમાં છોડવાની તો વાત જ ક્યાં આવે? ઘણાં અસફળ પ્રયત્નો અને અધૂરી ઈચ્છાઓ નો બોજ હતો મારા પર. છતાં એક દિવસે એક બારણું ખુલ્યું,મોકો મળ્યો અને હું સિંગાપોર આવી, દુનિયા ની ઉત્તમ મલ્ટિનેશનલ કંપની માં કામ કર્યા નો આનંદ લીધો. મારે માટે એ કદાચ મારી સફળતાનું શિખર જ હતું. છતાં ગયા વર્ષે મેં આ બુક ના નાયક ની જેમ બધુંજ તો નહિ પણ નોકરી સ્વેચ્છા એ છોડી. નિર્ણય લીધા પછી ઘણાં પ્રશ્નો અને શંકા ઉદ્ભવ્યા. આવા પ્રશ્નો અને શંકા દરેક ના મન માં ક્યારેક ને ક્યારેક જરૂર ઉદ્ભવે છે. હું અહીં આત્મનિરીક્ષણ થી એ પ્રશ્નો ના જવાબ શોધવાનો પ્રયાસ કરી રહી છું.

એવું કેમ થતું હશે કે ધાર્યું પામ્યાં પછી પણ આપણને સંપૂર્ણ આનંદ નહિ મળતો હોય? અથવા તો જે ધાર્યું છે એ થાય જ નહિ તો? મન ગમતા પરિણામ ન આવે તો? આપણાં માટે કયો માર્ગ શેષ્ઠ છે એ કેમ સમજવું?

સફળતાનાં શિખરે પહોંચ્યા પછી પણ સર્વોચ્ચ આનંદ ન મળવાનું કારણ એ પામવાના પ્રયાસ માં પાછળ કશું છૂટી જવાનો આપણો અફસોસ હોય છે. પ્રયત્નો કરવામાં આપણે એટલા મશગુલ હોય રસ્તો ન જોતા બસ મંજિલ તરફ જ જોતા હોઈએ છીયે. વર્તમાન માં બની રહેલી અગણિત નાની-નાની આનંદદાયક ક્ષણો ને આપણે ચુકી જતા હોઈએ છીયે. રસ્તા ની સુંદરતા નિહાળવા માટે આપણે સંભવત જાગ્ર્ત નથી હોતા. ઘણીવાર એ રસ્તા પર એવી અનુભૂતિઓ પણ થતી હોય છે જે જીવનના નવા રસ્તા ખોલે જેનાથી આપણે અજાણ હોઈએ.પરંતુ આપણે એ જોઈ નથી શકતા કારણ કે આપણે ભવિષ્યમાં કૈંક બનવાં અને કૈંક પામવાં માટે આતુર અને ઓબ્સેસ્ડ હોઈએ છીયે. જયારે આપણે સાંજ ને માણી ન શકીયે, બદલાતી ઋતુ ના રંગો ને પારખી ન શકીયે અને પોતાની સાથે બે ઘડી વાત ન કરી શકીયે ત્યારે સમજવું કે આપણે જીવીયે તો છીયે પણ સજાગ નથી. ઝડપ થી મોટા થતા બાળકો અને વૃદ્ધ થતા માં-બાપ માટે સમય ન ફાળવી શકવા નો અફસોસ ન અનુભવીએ કે સમય આપવાનો પ્રયાસ ન કરીયે ત્યારે એ યાદ રાખવું અત્યંત જરૂરી છે કે મંજિલ તો મળશે પણ સાથીઓ છૂટી જશે.એનો અર્થ એ નથી કે કોઈ મહત્વકાંશા જ ન રાખવી અને કશું પામવાં માટે ના પ્રયાસો જ ન કરવા. છોડી પણ ત્યારેજ શકાય છે જયારે કાંઈક પામ્યાં નો સંતોષ હોય. પ્રયત્નો વગર નું જીવન તો નીરસ છે. મહત્વ નું એ છે કે આપણે જરૂરિયાત અને ઈચ્છાઓ વચ્ચે નો ભેદ સમજીયે અને priortize કરતા શીખીયે. પૈસા અને ખ્યાતિ નેજ નહિ પરંતુ એવી બાબતો ને પણ પ્રાધાન્ય આપીયે જે જીવન ને રસપૂર્ણ બનાવે, પ્રેમ નો અનુભવ કરાવે અને મન પ્રફુલ્લિત બનાવે.
“Reduce the complexity of life by eliminating the needless wants of life, and the labors of life reduce themselves.” – Edwin Way Teale

વળી, એવું પણ બને કે ભરપૂર પ્રયત્નો કરવા છતાં પણ નિશ્ચિત પરિણામો ન મળે. પ્રયત્નો અને પરિણામો સમીકરણ ની બે બાજુઓ જેવા છે. કરેલા પ્રયત્નો ના ધાર્યા પરિણામો મેળવવા માટે અમુક ધારણાઓ કરવી પડે છે (ધારો કે x = abc) જો અનુમાન સાચું પડે અને એક્સ સાચો શોધાય જાય તો ધાર્યું પરિણામ આવે. પરંતુ જિંદગી ના ગણિત માં એક્સ શોધવો એટલો પણ સહેલો નથી એટલે પરિણામો પણ નિશ્ચિત નથી હોતા. ક્યારેક ધારણાઓ ખોટી પડે છે તો ક્યારેક સમીકરણ જ નથી સમજાતું. મૂંઝવણો અને શંકાઓ ઉદ્ભવવાનું કારણ એ છે કે નિશ્ચિત પરિણામો ની ગેરેન્ટી નથી. આ અસંગતતા માં પણ ક્યાંક એક સુંદરતા છુપાયેલી હોય છે. અનિશ્ચિતતા જ આપણને કુતુહલયુક્ત અને જીવંત રાખે છે. અણધાર્યા પરિણામો અને પ્રસંગો આપણને ધાર્યા કરતા વધારે આનંદ આપી જાય છે. (ઓસ્ટ્રેલિયા સિરીઝ યાદ કરીએ તો જામો પડી જાય !) દરેક ને જીવન માં એવા અનુભવો થયા હશે જયારે ધાર્યું ન થવા માટે અને ઈચ્છા પુરી ન કરવા માટે ભગવાન નો આભાર માન્યો હોય કારણ કે વર્તમાન સ્થિતિ માં આપણે સંતુષ્ટ હોઈએ છીયે. એ ન થયું જે ધાર્યું હતું પણ એ થયું જે થવા યોગ્ય હતું. ક્યારેક તો એવું બને કે જે બાબત નો આપણને અફસોસ હોય એ બાબત જ આશિર્વદરૂપ સાબિત થાય. હું સુરેન્દ્રનગર જેવા નાના ગામ માં ભણતી અને મોટી થતી હતી ત્યારે હંમેશા મને એ અફસોસ રહેતો કે આ ગામ માં કોઈ જ એક્સપોઝર(exposure) નથી. જો હું મોટા સિટી માં હોત તો ઘણું જાણી અને શીખી શકી હોત. પણ આજે જયારે સિંગાપોર માં યંગસ્ટર્સ ને જોવું છું ત્યારે એમ થાય છે કે સુરક્ષિત અને અનુકૂળ પરિસ્થિતિઓ એ એમને ડિફેન્સીવ બનાવી દીધા છે. એક્સપોઝર હોવા છતાં પણ ‘comfortable environment’ ને લીધે કૈંક જુદું કરવામાં અને સખ્ત નિર્ણયો લેવામાં ડર અનુભવે છે. નાના ગામ ના સંઘર્ષો, સુવિધાઓ ની અછત અને અસ્થિરતા આપણને મજબૂત અને સાહસી બનાવે છે. કઠોર પરિસ્તીથીઓ છેદી કૈક નવું પામવાં અને શીખતાં આપણે ડરતા નથી બલ્કિ ફલાંગ ભરવા ઉત્સુક હોઈએ છીયે .કહેવાય છે ને, દુનિયા નો કોઈ પણ ખૂણો એવો નહિ હોય જ્યાં કોઈ ભારતીય નહિ હોય! કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે પરિણામ ધાર્યું ન આવે તો પણ, અને આપણું ધાર્યું ન થાય તો પણ, અનુભવો થી આપણું જીવન સમૃદ્ધ બનવાનુંજ છે. “આપણી આજ જો ગઈ કાલ કરતા ઊજળી હોય તો બસ મહેનત રંગ લાવી છે એમ સમજવું.”- Mittal
કોઈ એક સંશોધન કરવામાં પણ હજારો પ્રયોગો થાય છે અને રોજે કૈક નવું શોધાય છે.એના પરથી આપણે એ સમજી શકીયે કે પ્રયત્નો થકી જ પ્રગતિ છે અને એનો અવકાશ પણ વિશાળ છે. આપણે એક પરિવર્તનશીલ અને પ્રગતિશીલ વિશ્વ નો હિસ્સો છીએ અને આપણો દરેક પ્રયત્ન અગત્ય નો ભાગ ભજવે છે.

જયારે પણ એ પ્રશ્ન ઉદભવે કે શું કરવું, કયો માર્ગ ઉત્તમ છે ,ત્યારે પોતાની જાત ને એક વાત અચૂક યાદ અપાવવી: Nothing is Permanent not even Me. પરિસ્થિતિ અને અનુભવ સાથે બધું બદલાતું રહે છે, બદલાવવુંજ જોઈએ. આપણે આજે એ નથી જે કાલે હતા અને ભવિષ્યમાં એ નહિ રહીયે જે આજે છીએ. જ્ઞાન અને અનુભવથી આપણે પણ રોજેજ શિખીયે છીયે એટલે નીડર બની વર્તમાન ને સોહામણા બનાવતા નિર્ણયો ને મહત્વ આપવું. પછી તો પડશે એવા દેવાસે 🙂 . જે કાર્ય માટે આપણે વિચારશીલ હોઈએ એ જો લાંબા ગાળા માટે મહત્વ નું હોય તો જ એના માટે પ્રયત્નો અને ઉર્જા ખરચવી. માત્ર પ્રસંગો અને સિદ્ધિઓ માટે જ નહિ પરંતુ દરેક વીતી રહેલી ક્ષણ ને જીવવા અને માણવા માટે સજાગ રહેવું.
“If it doesn’t matter in long run its not worth bothering.
Live for moments not only for events.”
©

Can we live without Expectations?અપેક્ષાઓ વગર જીવવું શક્ય છે ?

Can we live without Expectations?
અપેક્ષાઓ વગર જીવવું શક્ય છે ?

દરેક બાળક જ્યારે સ્કૂલ/કોલેજ થી કે બહારથી રમીનેે ઘરમાં પ્રવેશે ત્યારે પહેલો પ્રશ્ન શું પૂછે? મમ્મી ક્યાં ગઈ? એને કદાચ કશુંજ કહેવું કે પૂછવું ન હોય, પણ મમ્મી ની હાજરી એના માટે જરૂરી હોય છે. બાળકો ને જેટલી અપેક્ષાઓ માઁ પાસે હોય છે એટલી તો દુનિયા ના કોઈપણ સંબંધમાં બીજા પાસેથી નથી હોતી અને એટલેજ માઁ નો દરજ્જો ભગવાન ની સમકક્ષ કે એનાથી ઉપર હોય છે. એનો અર્થ એ નથી કે બાળકો પપ્પાને પાસે અપેક્ષાઓ નથી રાખતાં. મારી દરેક પરીક્ષામાં પપ્પાજ મને સ્કૂલે/ કોલેજે મુકવા આવે એવો આગ્રહ હું રાખતી.પપ્પા મુકવા આવે તો મારો આત્મવિશ્વાસ વધતો હોય એવું મને લાગતું એટલે એ મને મુકવા પણ આવતાં. માં-બાપ નો પ્રેમ નિસ્વાર્થ હોય છે પણ શું એ ભૂલો થી મુક્ત હોય છે ? ઘણીવાર આપણાં જીવન માં એવી ઘટના બનતી હોય છે જયારે આપણે એ સમજી નથી શકતા કે આપણાં દુઃખ માટે કોણ જવાબદાર છે. દોષ કોનો છે? અથવા તો સાચે કોઈનો દોષ છે કે માત્ર સંજોગ છે? આવીજ એક ઘટના મારાં બાળપણ માં પણ બની હતી જેનાથી હું ખૂબજ દુઃખી થઇ હતી. મારો 14મો જન્મદિવસ આવવાનો હતો અને ઘર માં નવું ફ્રિજ લેવાનું હતું. એ સમયે ફ્રિજ લેવું એ પણ કોઈ ઇવેન્ટ થી ઓછું નહતું! આખો પરિવાર એમાં પોતાનો રસ દેખાડે, કયો કલર, કયી બ્રાન્ડ બધું જોડે નક્કી થાય. તો ઘરમાં બધાંએ નક્કી કર્યું કે મારા જન્મદિવસ પર ફ્રિજ ની ડિલિવરી લઈશુ. જન્મદિવસ આવ્યો, સવાર થી સાંજ થઇ ગઈ પણ કોઈએ મને બર્થ- ડે વિશ જ ન કર્યું. મને આશા હતી કે કોઈ સરપ્રાઇસ હશે એટલે વિશ નહિ કરતા હોય. સાંજ પડી અને ફ્રિજ ની ડિલિવરી થઇ ત્યારે બધા ને એકસાથે યાદ આવ્યું કે કોઈએ મને હેપીબર્થડે કહ્યુંજ નથી અને બીજી કોઈ સરપ્રાઇસ પણ પ્લાન નહતી કરી. મમ્મી ને તો ખૂબજ અફસોસ થયો કે જે દિવસ ની રાહ જોવાતી હતી એજ દિવસ કેવી રીતે ભુલાય ગયો. એ દિવસે હું ખૂબ રડી અને પછી મને મનાવવા માટે મમ્મી-પપ્પા એ બનતું બધું જ કર્યું. પણ એ સમયે અનુભવેલું દુઃખ કોઈ પાછું ન લઇ શકે. આજે જયારે હું એ વિચારું તો એમ થાય કે વાત બહુ મોટી નહતી પણ દુઃખ લાગવું તો સ્વાભવિક હતું.આવા પ્રસંગો જીવન માં આપણને એ શીખવે છે કે માણસ થી ખરેખર ઑથેન્ટિક ભૂલ થાય છે અને ઘણીવાર અત્યંત જરૂરી અને મહત્વ ની વાત પણ ભુલાય જાય છે. અને અંતે દરેક વ્યક્તિ એ માટી નો માણસ જ છે જે મગજ થી ચાલે છે અને આ જીવનના સંઘર્ષો થી લડે છે. એટલે ભૂલો આવકાર્ય ન હોવા છતાં પણ એનાથી થાય જ છે. માં-બાપ ને માફ કરવા સહેલા છે કોઈપણ ભૂલ માટે કારણ કે સમજી શકાય કે એમનો આશય ક્યારેય છોકરાઓ ને દુઃખી કરવાનો ન હોય. માં-બાપ પણ છોકરાઓ ની ભૂલને સરળતાથી માફ કરે છે અથવા તો અવગણે છે. પણ કોઈ બીજાને નાની ભૂલો માટે પણ માફ કરવા કેટલા અઘરા હોય છે? આ કિસ્સામાં મારા દુઃખ માટે કોણ જવાબદાર હતું? મારી અપેક્ષા કે મને કોઈ બર્થ ડે વિશ કરે કે સરપ્રાઇસ આપે? કે મારા પરિવાર ની ભૂલ? હકીકત માં કોઈ વ્યક્તિ જવાબદાર નથી. સંજોગ જવાબદાર છે! અપેક્ષા રાખવાનો અને જાણતા- અજાણતા ભૂલો કરવાનો માણસ નો સહજ સ્વભાવ આવા અપ્રિય સંજોગો સર્જે છે.

અપેક્ષા રાખવી એ માણસ નો મૂળભૂત સ્વભાવ છે, એને એ શીખવવામાં નથી આવતું. દુઃખ માં માઁ-બાપ, મુશ્કેલી માં પ્રિય દોસ્ત, મસ્તી કરવા દોસ્તો નું ટોળું, સલામતી માટે મોટો ભાઈ, પોતાની નિજી વાતો કરવા મોટી બેન, લગ્ન ને યાદગાર બનાવવા માટે પરિવાર ના સભ્યો ની હાજરી, સારા કાર્યો બિરદાવવા માટે પ્રેક્ષકો અને છેવટે તમને બર્થ ડે વિશ કરવા માટે અનેક શુભચિંતકો આ બધાંજ સંબંધો માં આપણી કોઈ ને કોઈ અપેક્ષા હોય છે, જે કુદરતી છે. પરંતુ જેમ જેમ મોટા થતા જઈએ તેમ તેમ આ સહજ સ્વભાવ પર નિયંત્રણ રાખતા શીખવવામાં આવે છે. કોઈ પાસે અપેક્ષાઓ ન રાખવી, પણ કેમ? કારણ કે અપેક્ષાઓ ‘Expectations ‘ થીજ દુઃખી થવાય છે. પણ જો આપણે એની બીજી બાજુ જોઈએ તો ખ્યાલ આવે કે અપેક્ષાઓ વગર નું જીવન નિસ્તેજ કે નીરસ હોય છે. સામાજીક જીવન માં જે તાંતણાઓ સાથે આપણે સંબંધો માં જોડાયેલા છીએ એમાં તમારી હાજરી કે ગેરહાજરી, સ્મિત કે રુદન થી કોઈને જો કશોજ ફર્ક ન પડે તો જીવવાની શું મજા? કોઈ જયારે I miss you કહે ત્યારે જ સમજાય કે એમના જીવન માં આપણાં અસ્તિત્વ નું મૂલ્ય છે. “When your absence is felt your presence has the essence” .જ્યારે તમારી ગેરહાજરી અનુભવાય છે ત્યારે તમારી હાજરીની અસર વર્તાય છે. એક માઁ ,પત્ની,વહુ, ભાભી કે દીકરી તરીકે અથવા તો પિતા, પુત્ર, ભાઈ કે મિત્ર તરીકે જો તમારી હાજરી ની કિંમત છે તો એને વધાવી લેવી જોઈએ. આ કિંમત ની સાથે અપેક્ષાઓ નો થોડો ભાર પણ આવશે, પણ સાથે સાથે ખુશી ની ક્ષણો અને અમૂલ્ય યાદો પણ લઈને આવશે.

એવું કહેવાય છે કે અપેક્ષાઓ વગર જીવવું જોઈએ, વ્યક્તિ, વસ્તુ કે પરિણામ ની, પણ એ કેટલું શક્ય છે? સામાજીક જીવન અને સંબંધોમાં અપેક્ષા વગર જીવવું એટલુંજ કઠિન છે જેટલું દૂધ માંથી પાણી છૂટું પાડવું. ઝાડ જેટલા સહેલાય થી જંગલ માં અને ફૂલો કુદરતી બગીચા માં ખીલે છે એટલા સરળતા થી બાલ્કની ના પોટ્સ માં નથી ખીલતા. બાલ્કની કે હોમગાર્ડન માં છોડ અને ફૂલો ઉગાડવા માટે મહેનત અને માવજત ની જરૂર પડે છે. વળી, જંગલના વૃક્ષો પણ બોલ્યા વગર મીઠું પાણી જ માંગે છે, ખારા પાણીમાં તો એ પણ નથી ખીલતા.(Unsaid Expectations).અનુકૂળ વાતાવરણ માંજ જીવ પોષાય છે નહીંતર કરમાય જાય છે. આપણાં સંબંધોને પણ બાલ્કની ના પોટ્સ ની જેમ કાળજી અને માવજત ની જરૂર હોય છે. ઉપર થી આપણે તો અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ બધાંજ સંજોગો માં સંબંધો ને જાળવવાના હોય છે. સંબંધોમાં અપેક્ષાઓ આપણાં પ્રેમ કરતા વધી જાય તો અહમ બની જાય છે કારણ કે પછી આપણી કદર થાય છે કે નહિ એની ફિકર વધારે હોય છે. માટે અપેક્ષા પણ રિઝનેબલ કે વાજબી રાખવી જરૂરી છે. આપણી અપેક્ષાઓ સામેવાળા ને બંધન ન લાગવી જોઈએ એનું થોડું ધ્યાન રાખવું જ પડે છે. Expect, but less, give more.

ગૌતમ બુદ્ધ કહી ગયા કે ‘સુખ ની ચાવી એજ છે કે કોઈપણ પાસે કંઈપણ અપેક્ષા ન રાખવી’. એમણે એ અનુભવ્યું હશે એટલે એમના માટે એ સંપૂર્ણ સત્ય હશે. પરંતુ એમની પત્ની માટે કદાચ એ સાચું નહતું. એવું કહેવાય છે કે જયારે આધ્યાત્મિક બોધ પામી ગૌતમ સિદ્ધાર્થ ‘બુદ્ધ’ બની ઘરે આવ્યાં ત્યારે એમની પત્ની એ તેમને પૂછ્યું હતું કે એવું તમે શું પામ્યાં જે જંગલ માંજ મળી શકે અને ઘરે નહિ? ત્યારે બુદ્ધે જવાબ આપ્યો હતો ‘કશુંજ નહિ’ હું જે પામ્યો છું એ સદાય થી મારી પાસેજ હતું બસ મને એની ખબર નહતી કે એ મારી પાસે જ છે. જે વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિ ની બધીજ અપેક્ષાઓ તોડી બધું જ છોડીને જંગલ માં જઈ વસે, એમના કહેલા માર્ગ પર ભલે એ કદાચ સાચો પણ હોય તો પણ સંપૂર્ણપણે કેમ ચાલી શકાય? સારા કાર્યો અને માર્ગો નું અનુસરણ કરાય પણ આપણી પરિસ્તિથી અને માહોલને એ અનુરૂપ હોય તો. મહાવીર અને બુદ્ધ વનવાસ અને ત્યાગ કરવા તૈયાર હતા. આપણે જયારે એ કરવા તૈયાર બનીયે ત્યારે એ માર્ગ સંપૂર્ણપણે અપનાવી શકીયે. ત્યાગ અને સંન્યાસ સમાજ માં રહી કર્મ કરવા કરતા કદાચ સહેલા છે. કૃષ્ણે ક્યારેય સામાજીક જીવન નો ત્યાગ નહતો કર્યો અને કરવા માટે કહ્યું પણ નહતું માટે સામાજીક જીવન માં શું કરવું એનો માર્ગ એ બતાવી શકે છે. કૃષ્ણ કહે છે કે પરિસ્થિતિ નો સંપૂર્ણપણે સ્વીકાર કરો. સુખ અને દુઃખ કોઈને પણ અતિશય મહત્વ ન આપો. પોતાનું કર્મ છે એટલે કરો બીજા માટે કરો છો એ જાણી ને કરેલું કર્મ ઉપકાર બની જાય છે, માટે માફ કરો તો પણ પોતના માટે અને મદદ કરો તો પણ પોતાના માટે, બીજા માટે કશું કરવા જો આપણે સમર્થ હોઈએ તો બસ એક જ બાબત છે ‘પ્રેમ’. કારણ કે એ જ ઓર્ગનિક છે. પ્રેમ જ શાશ્વત છે.

જે થશે એ સારુંજ થશે….જે થયુ એ સારું થયુ!
આ બંને વાક્યો પાછળ નો ભાવાર્થ જ આ જીવન જીવવા માટે નો આધાર કે ways of life છે. પહેલા વાક્ય માં અપેક્ષા છે અને બીજામાં સ્વીકાર. અપેક્ષા વગર જીવન જીવવું શક્ય નથી અને સ્વીકાર વગર મુક્તિ શક્ય નથી.
“Reasonable expectations and complete acceptance where you are unable to make a change, these are the practical ways to live peacefully in this societal life”- Mittal

Written By : Mittal Chudgar Nanavati

Lets live happily if not passionately…

Passion, Hobby and our Profession…

નાનપણ માં જયારે આપણને એ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવતો કે શેનો શોખ છે તો આપણે સરળતા થી કહી શકતા કે ડાન્સ, સિંગિંગ અથવા તો સ્પોર્ટ્સ. જે કરવામાં આનંદ આવે એ શોખ. પણ સવાલો ત્યાં અટકે થોડા? એટલે બીજો પ્રશ્ન એવો આવે કે,મોટા થઇને શું બનવું છે ? 90% બાળકો તો શું યુવાનો ને પણ એ ખ્યાલ નથી હોતો કે એમને ભવિષ્યમાં શું બનવું છે. જે 10 % ને એ ખબર હોય છે શું કરવું છે, એમાંથી માત્ર ૧% લોકો જ ખરેખર એ કરી શકે છે જે એમને કરવું હોય છે. એનું કારણ એ છે કે શું બનવું છે એનો સીધો સંબંધ તમે કેટલું કમાશો અને સમાજ ના બંધારણ માં કેવું સ્થાન મેળવશો એના ઉપર છે. મોટા ભાગે આસ-પાસ ની પરિસ્થિતિ, પરિવાર ની સાંપત્તિક સ્થિતિ, જરૂરિયાત અને આપણી બુદ્ધિ ને અનુરૂપ આપણું ભણતર અને એના આધાર ઉપર આપણાં પ્રોફશનલ કેરીઅર નો નિર્ધાર હોય છે.

સમય જતા વહેલા મોડા કદાચ આપણે એ શોધી કાઢીયે કે શું બનવું છે કે કરવું છે તો પણ એ બનવા માટે નો સમય, સંજોગ અને ઉંમર કદાચ જતા રહ્યા હોય એવું પણ બને. મજબૂરી અને જવાબદારીઓ ને દોષ આપી ઘણીવાર આપણે અફસોસ વ્યક્ત કરતા હોઈએ છીએ કે જો મોકો મળ્યો હોત તો કે પૈસા હોત તો આજે જે કરું છું એ ન કરત, કંઈક પોતાની ઇચ્છાનુસાર કરત. પરંતુ જો શું કરવું છે એ જાણવું એટલું સહેલું જ હોત તો રાહુલ ગાંધીએ રાજકારણ અને તુષાર કપૂરે એકટિંગ લાઈન ક્યારેય પસંદ ન કરી હોત! આકાશ અંબાણી થી લઈને અર્જુન તેંડુલકર અને જ્હાન્વી કપૂર સુધી બધાજ જે જોયેલું, જાણેલું, ફેમીલીઅર ફિલ્ડ છે એજ કરે છે. ફર્ક માત્ર એટલોજ છે કે પૈસા કમાવવાનો ભાર આપણા પર શરૂઆત થી જ હોય છે અને એમને એ થોડા સમય પછી લાગું પડે છે. પરંતુ નામના કમાવવાં અને ટકી રહેવાની મહેનત તો સર્વેએ કરવીજ પડે છે. આ ભૌતિક વિશ્વ માં માણસ ત્રણ ઉદેશ્ય થી પોતાનું પ્રોફેશન કે કર્મ નક્કી કરે છે. Fame, Money and Passion. આપણા જેવા મધ્યમ વર્ગીય લોકો માટે પૈસા કમાવવું પ્રાથમિક હોવાથી નિર્ણયો પણ એજ દિશામાં લેવા પડે છે, જયારે શ્રીમંત માટે પ્રસિદ્ધિ અગ્રેસર હોય છે એટલે જે દિશા માં એ સંતોષાય એ તરફ વળાંક લે છે. બાકી રહ્યા એ લોકો જે કશુંક કરવા માટે passionate હોય છે. તીવ્ર ઈચ્છા કે ઝંખના કશું પામવાની, શોધવાની, બદલવાની, સાબિત કરવાની અને દુનિયા માં પોતાનું આગવું યોગદાન આપવાની.

પેશન ને ૨૦મી સદી થી વધુ મહત્વ મળવા લાગ્યું કારણ કે મેનેજમેન્ટ ગુરુઓ, વલ્ડ લીડર્સ અને સુદૃઢ કંપનીઓ એ પોતાની સફળતા નો શ્રેય ‘passionate efforts ‘ ને આપ્યો. ‘Follow your passion ‘ને આજે જેટલું મહત્વ આપવામાં આવે છે એટલું ક્યારેય નહતું મળ્યું કારણ કે આજકાલ પેશન ને સક્સેસ સાથે જોડી દેવામાં આવ્યું છે. પરંતુ એ કેટલી હદે સાચું છે? પેશન થી કામયાબી મળે જ એની ગેરંટી છે? તમે પેશન શોધી જ ના શકો તો તમે અસફળ? પેશન મળી પણ જાય અને એ દિશા માં ગયા પછી સમજાય કે એ કરવામાં એટલી મજા નથી તો શું બીજું બીજું કશું ના કરી શકાય જેમાં પેશન ન હોય પણ શાંતિ હોય? મારા મત મુજબ તો આ ફોલો યોર પેશન નો કન્સેપટ જ અસ્પષ્ટ છે. જરૂરિયાત, ઈચ્છા , સફળતા અને ખુશહાલી ને એક જ ત્રાજવે કેમ તોલવા?

સદીઓ પહેલા પણ વૈજ્ઞાનિકો, સૂફી કવિઓ, લેખકો, તત્વજ્ઞાનીઓ અને નેતાઓ એ પોતાની ઉત્કટ ઈચ્છાઓ પર વર્ષોવર્ષ કામ કરી દુનિયા ને અમૂલ્ય ભેટો આપીજ હતી. પરંતુ એ જમાના માં કોઈ પણ કામ પ્રત્યે ના પેશન ને કમાણી સાથે કે આર્થિક દ્રષ્ટિએ માપવામાં નહોતા આવતા. એવા ઘણા ચિત્રકારો, ગાયકો, લેખકો, વૈજ્ઞાનિકો અને કલાકારો હતા જે ગરીબી માં જ જીવ્યા અને મરી ગયા. નામ અને પ્રસિદ્ધિ તો દૂર માફકસરનું કમાય પણ નહતા શક્યાં.એ લોકો એ હતા જેમને પોતાની કળા અને કામ થી જ સંપૂર્ણ સુખ ની પ્રાપ્તિ થતી હતી. આજે જયારે આપણે આપણા કોઈપણ કામ પ્રત્યે ના પેશન ની વાત કરીએ ત્યારે એનો પ્રત્યક્ષ સંબંધ fame and money સાથે હોય છે. આપણે જેને આપણું પેશન સમજતા હોઈએ એ આપણી હોબી પણ હોય શકે કારણ કે આપણે આપણા પેશન માટે બધુજ ગુમાવવા અને સામે કશુંજ ન પામવા માટે કદાચ તૈયાર નથી હોતા. આપણે એ સમજવુંજ રહ્યું કે કોઈ પણ કર્મ કરવાથી બધીજ જાત ના ફળ મળવા શક્ય નથી. આજ ની દુનિયા માં બધુજ એકસાથે પામવાની લાલચ જ આપણી મૂંઝવણ, ચિંતા અને હતાશા નું કારણ છે. માનવજાત ની ઉત્ક્રાંતિ જોઈએ તો સમજાય કે મનુષ્ય પહેલા માત્ર survival માટે જ જીવતો હતો. મનુષ્યની ઈચ્છાઓ અને ઉત્કંઠા ને પરિણામે આવિષ્કારો અને સુવિધાઓ વધતી ગઈ અને તને કારણે હવે માણસ સર્વાઇવલ કે અસ્તિત્વ માટે જ નથી જીવતો. આજ નો માનુષ આરોગવાં, માણવા, ભોગવવાં,ભેગું કરવા અને નામના મેળવવાં જીવે છે.

વળી, હવે તો હોબી કે શોખ ને પણ અર્નિંગ સાથે સાંકળી લીધું છે. Turn your hobby and interest into income, આવી જાહેરાતો પણ આવે છે. એમાં કશું ખોટું નથી પણ હોબી નો મતલબ જ એ છે જેનાથી તમે સ્ટ્રેસ ફ્રી થઇ શકો અને તમારો ફુરસત નો સમય પ્રફુલ્લિત મને મનગમતા કાર્ય માં વિતાવી શકો. હવે એજ કાર્ય થી જો કમાણી કરવાનું સ્ટ્રેસ હોય તો એ મન ની શાંતિ કેમ આપી શકે? પ્રથમ કમાવાની ઝંખના ને સંતોષવાના પ્રયાસ કરવા જોઈએ અને સાથોસાથ થોડા ફ્રી સમય માં મનગમતા કર્યો અવશ્ય કરી જ શકાય છે. એના પરિણામ રૂપે કમાણી થાય તો આવકાર્ય, પણ ન થાય તો મન અને તન તો પોષાય જ રહ્યું છે ને, બીજું શું જોઈએ?.

Eat,pray and love બુક ના ઓથર ના મત અનુસાર લોકો બે પ્રકાર ના હોય છે. એક જેકહેમર જેવા જે પોતાનું પેશન ઓળખી પછી એમાં ધ્યાન એકત્રિત કરી પોતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરી દે છે અને જે પરિણામ આવે તેનો સ્વીકાર કરે છે. બીજા લોકો હમિંગબર્ડ જેવા હોય છે જે જીવન માં જુદા જુદા અનુભવો કરે છે અને એમાંથી મળતી નાની નાની ખુશીઓ ને માણે છે. આ બંને રીતો પોતાની રીતે સાચી છે કોઈ પહેલી તો કોઈ બીજી રીતે પોતાનું જીવન ગાળી શકે છે. પણ સફળતા માટે માત્ર પેશન જ નહિ સમર્પણ, મહેનત અને ધૈર્ય પણ એટલાજ અગત્યના છે.
So we must distinguish between hobby, passion and income source. And that will definitely make us more clearer, happier and joyful in whatever work we may do .

English Rock Band Beatles founder John Lennon ને જયારે સ્કૂલ માં પૂછવામાં આવેલું કે મોટા થઇ શું બનવું છે તો એને જવાબ આપ્યો હતો ‘Happy’
“When I was 5 years old, my mother always told me that happiness was the key to life. When I went to school, they asked me what I wanted to be when I grew up. I wrote down ‘happy’. They told me I didn’t understand the assignment, and I told them they didn’t understand life.”

જીવન માં આપણે કોઈ પણ કર્મ કરીએ એ પછી પેશન થી શોખ થી કે જરૂરિયાત થી હોય,આપણો પ્રથમ અને અંતિમ ધ્યેય ખુશ રહેવાનો હોવો જોઈએ.
Lets live happily if not passionately

©Written By:Mittal Chudgar Nanavati

Birthday Blessings

Some years ago I wrote this quote

“You are loved when you are born, you will be loved when you die, in-between You have to manage”

When we are born, we are naive, innocent, harmless and dependent. With utmost care and love we are nurtured and raised to be independent. However, the moment we are independent, that “in-between” mode of life begins and start testing us for our honesty, nobility, integrity, and morals. Staying true to our principles and morals is and will always be our innate wish, but, certain situations and pressure drifts us slightly from our values and we settle for something that is not our true nature. In life we are bound to make countless decisions.With every decision you take there would be people who are happy, sad or annoyed with your actions. Knowingly and unknowingly we hurt, dishearten, delight, motivate and inspire others with our actions and motives. In this journey of life no matter how hard we try we can’t make friends with everyone and we can’t be a villian or enemy for everyone. There would always be someone who is unhappy or envy with you and there would surely be someone who is happy with you.
In this in-between mode if you find just 10 people who are happy and joyful with you , then my dear you are really successful. And I am so glad that apart from my parents who are unconditionally happy with me there are many many many others who are happy for me and showering blessings on me . I m surely successful.
To wish someone is not compulsory and When you wish someone you have some level of love and respect for that person. I am extremely blessed to be wished by plenty of such wonderful people on my birthday and so I am dancing and enjoying my day to the fullest.

By: Mittal Chudgar Nanavati

Communication Skills નું કેટલું મહત્વ?

એન્જિનિયરિંગ ના પહેલા વર્ષ માં સબજેક્ટ હતો “કંમ્યુનિકેશન સ્કિલ્સ”. વિષય તો રસપ્રદ હતો સાથે સાથે જે સાહેબ એ ભણાવતા હતા એમની પણ આગવી લાક્ષણિકતા હતી. ક્લાસ માં આવતા વેંત એકદમ ચેપીને બોલે, ‘please be seated ‘. સીટ ડાઉન કે બેસો, ને આવી આદરણીય રીતે પણ કહી શકાય એ ત્યારે જ ખબર પડી હતી. ઓળખાણ કેવી રીતે અપાય થી લઈને કોઈ વિષય પર ચર્ચા કે વિચારવિમર્શ કરી આપણી વાત કેવી રીતે બીજા સામે મૂકી શકાય એ બધાંનું સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાન આ વિષય માં મળી રહે છે. નોકરી ચાલુ કરી ત્યારે પણ “communication skills ” ઉપર ઘણી ટ્રેનિંગ થઇ અને એનું વધારે મહત્વ જાણવા મળ્યું. પ્રોફેશનલ લાઈફ માં આ ટોપિક ઉપર ઘણું ભાર આપવામાં આવે છે કારણ કે કંપની ને પોતાના કર્મચારીઓ ને સાચવવાનાં હોય છે, ટ્રેઈન કરવાના હોય છે અને એમના થકી ગ્રાહકો ને જાળવી રાખવાનાં હોય છે. ”કસ્ટમર સેટિસફેકશન” અને “એમ્પ્લોયી સેટિસફેકશન” ના સર્વે અમુક કંપનીઓ માં તો ફરજીયાત હોય છે. કંપનીઓ હજારો રૂપિયા અને સમય ખર્ચીને કંમ્યુનિકેશન ના બધાજ પ્રોટોકોલ્સ ફોલૉ કરે છે કારણ કે એની બિઝનેસ ઉપર સિધી અસર થાય છે.

મને એ પ્રશ્ન થાય છે કે શું આપણાં વ્યક્તિગત જીવન માં ‘કંમ્યુનિકેશન’ ‘સંવાદ કે વાતચીત’ ની કુશળતા ઉપર આપણે આટલું મહત્વ આપીયે છીએ? નાના બાળક માટે આપણે ઘણીવાર પ્રશ્ન સાંભળીયે ‘બોલતા શીખી ગયો?’ બાળક ને બોલતા શીખવવું સહેલું છે, વાત કરતા શીખવવું અઘરું છે. એક, બે શબ્દો બોલવાં અને ઘણાં શબ્દો ને માળા ના મોતીની જેમ ગોઠવીને બોલવામાં ઘણો તફાવત છે. આપણે જયારે બોલીયે છીએ ત્યારે ફક્ત આપણાં વિચારો જ બોલીયે પણ જયારે વાત કરીએ ત્યારે બીજા ના વિચારોને સાંભળીયે અને એને અનુરૂપ વિચારો ની આપ-લે કરીયે છીએ. આ વાત લાગે છે બહું સરળ અને સહેલી પરંતુ જયારે કોઈને કશું સમજાવવું હોય, ગેરસમજ દૂર કરવી હોય, માંગણી કરવી હોય, સહમતી લેવી હોય કે માફી માંગવી હોય ત્યારે ખુબજ કઠિન લાગે છે.

ઘણા પુરુષો માટે એવું કહેવાય છે, He is man of few words .એમના દિલ ઔર દિમાગ માં શું ચાલતું હોય એ જાણવું હોય તો અલ્લાઉદીન નો કોઈ ચિરાગ લાવવો પડે ! વળી સ્ત્રીઓ પાસે અસંખ્ય શબ્દો હોવા છતાં પણ એમને સમજી શકે એવો પુરુષ આજ સુધી પેદા થયો નથી. આ અમુક અને અસંખ્ય શબ્દો વચ્ચે આપણે આપણાં સંબંધો અને સ્નેહીજનો ને સાચવવાનાં છે, સમજવાનાં છે અને એમની સાથે ચાલવાનું છે.
“સંબંધો નો આધારસ્તંભ હું માનું છું ત્યાં સુધી સરળતા થી કરેલ સંવાદ જ છે.” એક વ્યક્તિ બોલે અને બીજી સાંભળે અને બીજી બોલે ત્યારે પહેલી સાંભળે એવી વાતચીત. એકજ વ્યક્તિ બોલે અને બીજા ને રિસ્પોન્ડ કરવાનો મોકો ન આપે એને કમાન્ડ આપ્યો કહેવાય. (ઇટ્સ એ કલોઝડ એન્ડ કંમ્યુનિકેશન). ઓપન એન્ડ, વન ટુ વન કંમ્યુનિકેશન ઇસ ધ કી ઈન રિલેશન્સ. “Open-ended one to one communication is the key for any relationship” -mittal

સામે વાળાની સ્થિતિ, મૂડ, અને સમજણ શક્તિ કેવી છે એ વિચારીને આપણે પોતાની વાતની ક્રમશઃ કેવી રીતે રજૂઆત કરવી એ કળા કેળવવા જેવી છે. અલબત્ત, એવું બનતું હોય છે કે આપણે ગમે તેટલા પ્રયાસો કરીયે સામેવાળા આપણને સમજે જ નહિ, પણ મારું માનવું છે કે વહેલા મોડા એ સમજે તો ખરાજ. પ્રયાસો કરતા રહેવાના પોતાની વાત થી ફર્યા વગર એટલે સામેવાળી વ્યક્તિ નો વિશ્વાશ મજબૂત થાય અને જો એ થશે તો એ તમારી વાત જરૂર થી સમજશે. સંવાદ કરતા પહેલા આપણાં પૂર્વગ્રહો અને મંતવ્યો ને દૂર કરવા પણ અતિ આવશ્યક છે. સામે વાળા ને મુક્ત મન થી સાંભળવું પણ જરૂરી છે.
અર્જુન ને પણ ઘણી બધી શંકાઓ હતી. પોતાના ઉપર, યુદ્ધ ઉપર, સાચા કે ખોટા ઉપર પણ એણે દિલ ખોલી ને પ્રશ્નો પૂછ્યા, વારંવાર પૂછ્યા, છતાં શ્રીકૃષ્ણ એ દરેક સંભવ રીતે એના જવાબ આપ્યા. અર્જુને ધીરજ અને વિશ્વાસ થી ગિરિધર ને સાંભળ્યા પણ ખરા. અર્જુન અને કૃષ્ણ ના સંવાદ થી આપણે સરળ અને સહજતા થી પ્રશ્નો પૂછતાં અને પોતાના વિચારો બીજા સમક્ષ મુક્તપણે મુકતા શીખી શકીયે. ઇંગ્લીશ માં એનો ટર્મ છે “Assertive Communication ” (honest , direct, expressive, empathic to emotions of all involved )

દરેક સંબંધ ને ઓછી-વતી રીતે વાત થી સાચવી અને સંભાળી શકાય છે. જયારે એવું જણાય કે પહેલા જેટલી અને જેવી વાતો હવે નથી થતી તો પૂછી લેવું, એની પ્રોબ્લેમ ? misunderstanding ને મૂળ થી જ ઉખાડી ફેંકવાની કોશિશ કરી લેવાની. પછી સંબંધ એટલો પરિપક્વ થઇ જાય છે કે આપણાં પ્રિયજનો નું મૌન પણ સમજાય જાય છે. એમનું સ્મિત,સંભાળ,અભિગમ અને મૌન પણ ઘણું બધું કહી જાય છે. અમુક નાજુક સંબંધો જેવા કે સાસુ-વહુ, જમાય-સસરા, બાપ -દીકરા માં સકારત્મક રીતે સાચું કહેવું કટાક્ષ માં કહેવા કરતા અનેક દર્જે સારું છે. હું હંમેશા થી મારી એક સ્ટ્રેન્થ ને જો ઓળખી શકી હોવ તો એ મારૂ પર્સનલ કંમ્યુનિકેશન છે. મારા બા જોડે કે પપ્પા સાથે કે મારી બેન કે બેસ્ટ ફ્રેન્ડ જોડે મારા દિલની વાત હું ખુલીને કરી શકી છું અને એમની વાત સમજી પણ શકી છું. એ વાત પણ એટલીજ સાચી છે કે ગ્રુપ માં હું કોઈ જ વિષય પર ચર્ચા, વિરોધ કે મારા વિચારો ને દિશા ન આપી શકું( i simply doze off ).

આ બધી વાત હતી ફેસ ટૂ ફેસ કંમ્યુનિકેશન ની. પણ આજકાલ જમાનો છે રિટન (written ) કંમ્યુનિકેશન નો. ઇમેઇલ,વૉટ્સએપ, મેસસૅન્જર પર જ મોટાભાગે બધું કેહવાય જાય છે, પરંતુ સાચું સમજાય છે એની કોઈજ ગેરંટી નથી. વ્યક્તિગત જીવનમાં મેં જો કોઈનું દિલ મારી વાત થી દુભાવ્યું હોય તો એ આ સંદેશવ્યવહાર થકી જ થયું છે .મારી ખૂબજ અંગત વ્યક્તિ ને ઇમેઇલ પર ઘણું બધું કહી દીધું, જે મને સાચું લાગતું હતું. પરંતુ આપણને લાગે એ હંમેશા સાચું નથી હોતું અને એ પણ બીજા નો મત સાંભળ્યા વિના આપણે સાચા છીએ એમ કેમ નક્કી થાય? કટાક્ષ માં તો લખતાં આવડતું નહિ અને કદાચ ક્યારેય પણ આવડશે નહિ એટલે જે લખ્યું હતું એ સ્પષ્ટ લખ્યું હતું. કટાક્ષ કરવો અને સમજવો મારા જેવી ઓછી બુદ્ધિશાળી વ્યક્તિ માટે ઘણું અઘરું છે. એ વખતે તો ખબર ન પડી પણ પછી સમજાયું કે મોટી ભૂલ થઇ ગઈ. એ વ્યક્તિ તો એટલી દિલદાર હતી કે માફી માંગ્યા વગર માફ કરી હતી પણ પછી મેં દિલ થી માફી પણ માંગી હતી. પરંતુ દરેક વખતે આવી વ્યક્તિ મળે અને આપણને માફ કરે એ શક્ય નથી.આજે જયારે એ વિચાર આવે કે એવું કેમ કહેવાય જતું હશે તો એનો જવાબ એ છે કે જયારે આપણે લખીયે છીએ ત્યારે એ વ્યક્તિ ના હાવભાવ કે પ્રતિક્રિયા નું ઇન્સ્ટન્ટ રિએકશન નથી મળતું એટલે આપણે ટપકાવી દઈએ છીએ. જયારે ચેહરો સામે હોય તો આપણી લગામ થોડી અટકાવીએ, વિચારીયે અને કોન્ટ્રોલ્ડ વે માં થોડો વ્યવહાર કરીએ. સ્ટેટ્સ અને સ્ટોરી ના રેડીમેઇડ રિસ્પોન્સ બ્યુટીફૂલ, ગોર્જીયસ આરામ થી સામી વ્યક્તિ ને લખી શકાય પણ જો એ વ્યક્તિ સામે મળે તો પોતાની પત્ની/પતિ ની સામે બીજી કોઈ છોકરી/ સ્ત્રી/પુરુષ ને એ કેહવું અઘરું છે, ખોટું કશુંજ નથી. જે લોકો બીજા ના વિચારો કે ફોટા પર અસહમતી દેખાડવા આડેધડ લખે છે, અપમાન કરે છે એ એટલેજ કરી શકે કારણ કે કોઈની આંખ ની શરમ નથી. જો હોય તો ગમે તેમ બેફામ લખીજ ન શકાય.

બ્લોક કરવું, લેફ્ટ થઇ જવું એ બધું મિસ-કંમ્યુનિકેશન જ છે. લખતાં લખાય જાય અને પછી અહમ ની દીવાલ ચણાય ને પછી અબોલા સર્જાય અને છેવટે પરમેનન્ટલી ડિલીટ થઇ જાય. એકબીજા ને પરોક્ષ રીતે સંભળાવવા માટે કહેવતો અને સરકાઝમ વાળા સ્ટેટ્સ અપલોડ કરી અને પોસ્ટ્સ મૂકીને લોકો પોતાના મન ને શાંતિ આપે છે. લાઈક, કોમેન્ટ અને રિપ્લાય માં પણ જો ભૂલ થાય તો મનદુઃખ લાગે, આ બધું ઈનડાયરેક્ટ બટ ડેડ સિરિયસ રિટન કંમ્યુનિકેશન જ છે. અને આ વધતુંજ રહેશે ઓચ્છુ થવાના તો કોઈ એંધાણ નથી. ઓનલાઈન ડેટિંગ, ચેટિંગ વગેરે માં પણ બનવા કરતા વધારે સંબંધો તૂટેજ છે. આપણે ધ્યાન એજ રાખવું રહ્યું કે Asssertive way માં કૉમ્યૂનિકેટ કરીયે. સચ્ચાઈ થી, ઈમાનદારી થી, અર્થસભર અને સહજતા થી આપણી વાત મુકીયે અને બીજા ની વાત સમજવા માટે આપણાં મન અને મગજ નું ક્ષેત્રફળ વધારીએ. વાતચીત હશે તો વ્યવહાર રહેશે , વ્યવહાર હશે તો સંબંધ રહેશે અને સંબંધ રહેશે તો જીવન માં રસ રહેશે.

ન્યૂ યર રેસોલુશન્સ માં હું માનતી નથી પણ જો કરવો હોય તો આ કાંઈ ખોટો નથી. #communicatebetter

©Written By: Mittal Chudgar Nanavati

Heartache

I guess there is no need to say that we all have experienced this longing. I bet, we all agree. If not, there will be a time you will experience the most exciting feeling one can ever have in a lifetime.

Those sleepless nights and dreamy days for the person who is within you, a very part of you, making your nerves anxious and heart beat harder. Your crush, your apple of the eye at that moment and time is what you desire. Nothing seems more important than just a glimpse of him/her, a msg,a letter, a call, any sign of that person will help you quench your prolonged thirst.
That pain, that racing heart, that fluttering in the stomach it’s just a start, a beginning.
Beginning of something that might not even turn into a journey for some and can become a lifelong event for many. But, don’t be mistaken by this feeling. As it’s a camouflage. It’s colors are same as love but it differs in shades. This feeling is the crust, love is the core.

Embrace this longing, this pain. It will bring you to that ecstatic state which will be divine and heavenly.

Dil mein dard ho to dava kije,
Dil hi dard ho to kya kije?
-Ghalib
Happy birthday Ghalib

ભાષા-Language boon or barrier

કોઈપણ વસ્તુ કે વ્યક્તિ પ્રત્યે નાં ગમાં-અણગમાં નું કારણ શું હોઈ શકે? ગમવું-ન ગમવું, ભાવવું- ન ભાવવું, ફાવવું- ન ફાવવું, એની પાછળની આપણી કોઈ ન કોઈ ફિલસૂફી જરૂર હોય છે. જેમકે ગણિત. નાનપણ માં મને એના પ્રત્યે લગાવ તો દૂર મને એ દીઠું ગમતું નહીં. ગણિત ઉપર તો હું ક્યારેક લાંબો-લચક નિબંધ જરૂર લખીશ એટલી એણે મારા પર વિતાવી છે! 😉 ખેર,ગણિત પ્રત્યે જેટલો અણગમો એટલોજ પ્રેમ મને ભાષા પ્રત્યે હતો અને આજે પણ છે. હું ત્રણ ભાષા લખી,વાંચી અને બોલી શકું છું, પરંતુ પ્રભુત્વ એક ઉપર પણ નથી. હું માનું છું કે કદાચ એની જરૂરત પણ નથી. કારણ કે ભાષા ભાવાત્મક હોય છે, એના થકી લાગણીઓ વ્યક્ત કરી શકાય છે.ભાષા એ કોઈ બંધન નથી ભાષા તો આપણને મુક્તિ આપે છે. ભાષા થકી સ્પષ્ટપણે આપણે આપણા વિચારો રજૂ કરી શકીયે છીએ. મારા ગણિત પ્રત્યેના અણગમા ની ફિલસૂફી મને ત્યારે તો ખબર ન હતી પણ આજે જો કોઈ પૂછે તો હું ભાષા અને ગણિત વચ્ચે નો તફાવત જરૂર કહીં શકું. ગણિત ભાવવિહીન છે. ભાષા માં ઊંડાણ છે જયારે ગણિત માં વિસ્તાર છે. પ્રગતિ ગણિત થી થાય પણ આપણું સિંચન ભાષાથી થાય છે. ભાષામાં રાગ અને લય છે જયારે ગણિતમાં ગતિ અને વેગ છે. એકબીજા થી તદ્દન વિપિરીત હોવા છતાં માનવજાતની વૃદ્ધિ અને ભાવિ માટે બંને અતિ-અનિવાર્ય છે.

દુઃખની વાત એ હતી કે આ પસંદ-નાપસંદ ની સમસ્યા નાનપણમાં ભાષા માટે પણ પ્રવેશી ચુકી હતી. હું ૧ થી ૭ ધોરણ ઈંગ્લીશ મીડીયમ માં ભણી એટલે એ સમય દરમ્યાન માનસિકતા એવી કે ગુજરાતી ફક્ત પરીક્ષા પૂરતું જ ભણવું. છાપું પણ ગુજરાતી માં સમજણ નથી પડતી એમ કહીને વાંચવાનું ટાળી દેવાનું. જયારે માધ્યમિક ધોરણ માં ગુજરાતી મીડીયમ માં જવાની વાત થઇ ત્યારે મેં ખૂબ વિરોધ કર્યો અને જાણી જોઈને નાપાસ થઇશ એવી ધમકીઓ પણ આપી હતી. પરંતુ મારી મમ્મી મક્કમ હતી એટલે એણે મને ૮ થી ૧૨ ધોરણ ગુજરાતી માં જ ભણાવી.એનું માનવું હતું કે માતૃભાષા માં સાયન્સ સ્ટ્રીમ લેવામાં સરળતા રહે, ઈંગ્લીશ થોડું અઘરું પડે. આપણી જિંદગીના ઘણાંખરા નિર્ણયો આપણે સાચા-ખોટા માટે નહિ, પરંતુ આપણાં વિશ્વાસ અને ભરોસા ને આધીન રહી કરીએ છીએ. એટલે મારી મમ્મી એ મારા માટે પણ એના ભરોસા ને અનુરૂપ જ નિર્ણય કર્યો. સાચું કહું તો મને ભાષા કરતા સ્કૂલ બદલવાનો ડર હશે પણ આપણે પોતાની જાત ને સમજવામાં મહદઅંશે મોડું કરીયે છીએ. હું નાપાસ તો ન થઇ પણ ૮૦% ઉપર માર્ક્સ લઇ આવી અને મારા રિઝલ્ટથી ઘણી ખુશ પણ હતી.

આજે જયારે હું પૂર્વદર્શન કરું છું તો સમજાય છે કે હું કેટલી અપરિપક્વ અને અણસમજુ હતી. શિક્ષણ ની ભાષા કોઈપણ હોય, એનો હેતુ બધીજ ભાષામાં સમાન હોય છે. શિક્ષણ આપણને સમજદાર, જાણકાર, આત્મનિર્ભર અને દૂરંદેશી બનાવે છે. ભાષા એમાં કોઈ જ અવરોધ ઉભો કરી શકે નહિ, ભાષા તો આધાર આપે, અને માતૃભાષા તો શ્રેઠ આધાર છે. આજે જયારે હું ગુજરાતી માં લખું છું ત્યારે મને અત્યંત ખુશી થાય છે કે હું મારી માતૃભાષા થકી ઘણા લોકોના હૃદયને સ્પર્શી શકું છું. સિંગાપોર માં રહી, હું મારા દીકરા ને ગુજરાતી લખતા, બોલતા, અને વાંચતા શીખવીશ જ, એનું કારણ છે કે માતૃભાષા થકી આપણે આપણા મૂળ જોડે જોડાયેલા રહીયે છીએ. વૃક્ષ હંમેશા વિસ્તરે અને આકાશ ને આંબવાની કોશિશ કરે પરંતુ જો મૂળિયાં થી અલગ થાય તો તે તૂટે અને નષ્ટ જ પામે.

There are two gifts we should give our children: one is Roots and the other is Wings – Proverb

અંગ્રેજી ભાષાના વધી રહેલા મહત્વ અને આપણી ગુજરાતી ભાષાના વિલુપ્તિકરણ ઉપર ઘણી ચર્ચાઓ થઈ રહી છે અને થતીજ રહેશે. એનું કારણ છે કે અંગ્રેજી એ યુનિવર્સલ ભાષા છે અને ગુજરાતી કે હિન્દી કે બીજી કોઈ પણ ભાષા સ્થાનિક છે. ફ્રેન્ચ અને જર્મન એ દેશો માં બોલી શકો ખરા, પણ આપણાં જેવા એ તો ત્યાં પણ ઈંગ્લીશનો જ સહારો લેવો પડે. બીજી બધી ભાષાઓ કરતા ઈંગ્લીશ શીખવું સહેલું છે એવું હું માનું છું કારણ કે એમાં માત્ર ૨૬ અક્ષરો છે (ચાઇનીઝ માં ૨૦૦ થી વધારે છે). બીજું કારણ એ કે મોટા ભાગના કમ્પ્યુટર અને ફોન માં પણ ઈંગ્લીશ વપરાય છે. ઈંગ્લીશ પ્રોફેશનલ સ્તર પર એટલી વિકસેલી છે કે હવે એ ભાષા વગર કદાચ છૂટકોજ નથી. કહેવાય ને કે અંગ્રેઝ ચાલે ગયે પર અંગ્રેઝી છોડ ગયે!

પ્રોબ્લેમ ત્યાં છે કે ઈંગ્લીશ ભાષા ને લોકો એ ‘સ્ટેટ્સ ક્વો’ તરીકે લઇ લીધી છે. માત્ર ભણવું ઈંગ્લીશમાં પૂરતું નથી, ઘર માં પણ ઈંગ્લીશ જ બોલવાનું એવું આજકાલ માતા-પિતા ઈચ્છે છે. મેં પણ એ આગ્રહ રાખ્યો હતો કે મારા છોકરા જોડે ઈંગ્લીશ માંજ બોલવું પરંતુ એનું કારણ હતું કે મારી હેલ્પર મ્યાનમાર ની હતી, હવે જો એ છોકરા ને બર્મીસ શીખવી દે તો મને અઘરું પડી જાય! આજે મારો છોકરો બંને ભાષા બોલી અને સમજી તો શકે છે પણ હજી ગુજરાતી લખતા શીખવાડવાનું બાકી છે. અત્યારે શીખે તો સારું જ છે નહીંતર મારી જેમ મોટા થઇ શીખવું પડશે! ઈંગ્લીશ વધુ સારું બોલનાર વ્યક્તિ થી આપણે જલ્દી પ્રભાવિત થઇ જીએ છીએ, એટલેજ એ ભાષા નું મહત્વ વધી ગયું છે. આપણે કેવું ઈંગ્લીશ બોલીએ છીએ એને આપણી લાઈફ-સ્ટાઇલ, સ્ટેટ્સ, અને પ્રતિભા જોડે કોઈ જ નિસ્બત ન હોવું જોઈએ. જો આપણે એ કરી શકીયે તો કદાચ એ ભાષા નો મર્મ સમજી શકીયે અને પોતાની માતૃભાષા જોડે જોડાયેલા પણ અવશ્ય રહી શકીયે.

કોઈ એક ભાષા વધારે આવડવાથી ક્યારેય નુકશાન નથી થતું પણ હાં, માત્ર એક જ ભાષા આવડવાથી આપણે ઘણી બધી સારી જાણકારી,માહિતી અને જ્ઞાન સરળતા થી નથી પામી શકતા. વિવિધ ભાષાઓમાં રહેલું વૈવિધ્ય આપણને ભિન્ન ભિન્ન સંસ્કુતિઓ, પરંપરાઓ અને રિવાજો થી વાકેફ કરાવે છે. વળી, એક આખો વર્ગ એવો પણ છે જે ઈંગ્લીશ નો સંપૂર્ણ અસ્વીકાર કરે છે. અંગ્રેજી ભાષામાં રહેલા બધાં ગુણો અને એના થકી થતા અનેક ફાયદાઓ ને પણ એ નકારી કાઢે છે. Language is a boon not a barrier.

મોટા ભાગે આપણે એ વસ્તુઓ પ્રત્યે અણગમો વ્યક્ત કરીએ છીએ જે આપણે સમજી નથી શકતા કે સમજવા નથી માંગતા. જે વસ્તુ આપણને ન ગમતી હોય એની પાછળ કોઈક ડર પણ છુપાયેલો હોય છે. પૂર્વધારણા, ડર અને કઠોર માન્યતા આપણને નવું અપનાવતા અને અનુભવ કરતા અટકાવી દે છે. મારા ગણિત પ્રત્યે ના અણગમા માં પણ ડર જ પ્રાથમિક કારણ હશે.

“કોઈપણ વ્યક્તિ કે વસ્તુ તરફ નો અણગમો આપણને એમાં રહેલા ગુણો અને લાભો થી પણ વંચિત રાખે છે”

હું ગુજરાતી લખું અને બોલું છું, હિન્દી માં વિડિઓ બનાવું છું, ઈંગ્લીશ મુવીઝ જોવું છું અને એમાં બ્લોગ પણ લખું છું, કોરિઅન વેબસિરીઝ જોવું છું, અરેબિયન મ્યુઝિક સાંભળું છું, જર્મન બાર માં જાવ છું, ઇટાલિયન ઑથેન્ટિક પાસ્તા બનાવવાની કોશિશ કરું છું, મેક્સીકન ફૂડ ખાવ છું, ચાઇનીસ બોલતા દેશ માં રહું છું, પણ દિલ થી, જીન્સ થી, શોખ થી અને વટ થી ગુજરાતી છું. ગુજ્જુ એજ મારી ઓળખાણ છે અને મારા રૂટ્સ પણ ગુજરાતી છે. ગુજરાતી ભાષા પ્રત્યે મને પ્રેમ અને માન છે, પ્રાઉડ એટલે નહિ કહું કારણ કે એનો અર્થ અભિમાન પણ થાય. માતૃભાષા પ્રત્યે પ્રેમ અને સન્માન અને દુનિયા ની બીજી બધીજ ભાષાઓ પ્રત્યે આદર અને માન છે. જય હિન્દ. જય જય ગરવી ગુજરાત.🙏
©
Written by: Mittal Chudgar Nanavati

કોઈપણ સંબંધ ક્યારેય સંપૂર્ણ નથી હોતો

જયારે કોઈ આપણને એમ કહે “you are not enough ” તો કેવું લાગે? આપણા આત્મવિશ્વાસ, ક્ષમતા અને પ્રતિભા ને જાણે કોઈએ ઠેસ પહોંચાડી હોય અને આપણી બધીજ ખામીઓનું વંટોળ આસ-પાસ ચક્રવાત થઇ આપણને ગૂંગળાવતું હોય એવું લાગવા લાગે. એમાં પણ જો કોઈ અંગત વ્યક્તિ કે સ્વજન જેમના માટે તમે તમારું સર્વસ્વ ન્યોછાવર કર્યું હોય એ એવું કહે તો જીવન જ જાણે વ્યર્થ લાગવા લાગે.

મને મારા ચાર વર્ષ ના છોકરાએ આજે કાંઈક આવીજ વાત કહી. થયું એવું કે, એ એની એક ફ્રેન્ડ ને મિસ કરતો હતો કારણ કે ઘણા દિવસો થી એ છોકરી playarea માં રમવા નહોતી આવી. મારા છોકરા એ મને પૂછ્યું કે, એ કેમ નથી આવતી રમવા? મેં કહ્યું કે એના મમ્મી-પપ્પા કામ માં હશે એટલે નીચે નહીં આવતા હોય. બીજા દિવસે પણ એજ પ્રશ્ન પૂછ્યો એટલે મેં કહ્યું કે બેટા હું રમું છું ને તારી જોડે ચાલ આપણે રમીયે. વિચારીને ગોઠવીને એ ચાર વર્ષ ના જીવે એવો જવાબ આપ્યો જે મને વાસ્તવિકતા થી વધુ નિકટ લઇ ગયો.એણે કહ્યું, ” mumma you are always there , but you only are not enough , i also want to play with my friend ,i enjoy playing with her too “

આ જવાબ માં જીવન ના બે અતિ-અદભુત સત્યો મારી સમક્ષ આવ્યા જે હું જાણતી તો હતી પણ એનો સ્વીકાર કે એહસાસ મેં આજ સુધી નોહ્તો કર્યો. આ જવાબ થી ન તો હું ઉદાસ કે હતાશ થઇ, કે ન તો મને કોઈ પણ રીતે માઠું લાગ્યું, એનું કારણ હતું જવાબ આપનાર ની નિર્દોષતા, પારદર્શકતા અને સંવેદનશીલતા.

પહેલું સત્ય એ કે “કોઈપણ સંબંધ ક્યારેય સંપૂર્ણ નથી હોતો અને કોઈપણ વ્યક્તિ ક્યારેય કોઈ માટે પૂર્ણ નથી હોતી.” મેઘધનુષ્યના રંગો જેમ આકાશને શુશોભિત કરે તેમ જુદા જુદા સંબંધો અને વ્યક્તિઓ મનુષ્યના જીવન ને વિભૂષિત કરે છે. જે મજા મિત્રો સાથે આવે એ માં સાથે ન આવે, અને જેવો પ્રેમ પ્રેમી જોડે થાય એવો પિતા ને ના કરી શકાય, જે મજાક બાળકો જોડે કરાય એ વડીલો જોડે ના થાય, અને જે વાતો સખા/સખી જોડે થાય એ પતિ/પત્ની જોડે ના કરી શકાય. આ વાત કાંઈ જ નવી નથી પરંતુ ઘણી વાર એવું બને છે કે આપણે આ વાત નું મહત્વ સમજતા હોવા છતાં પણ આપણી સાથે ની વ્યક્તિને બધા સંબંધો ની મીઠાશ માણવાનો મોકો અને દસ્તુર નથી આપી શકતા. આપણા જ્જમેન્ટ્સ અને ક્રિટિસિસમસ ને કારણે આપણી સાથે ની વ્યક્તિ એના મિત્રો અને સગાઓ સાથે દિલ ખોલીને હસી-મળી નથી શકતી. આપણા અસ્વીકાર અને અણગમા ને કારણે એને એના પ્રિય લોકો થી દૂર થવું પડે છે. એક સંબંધ ને ટકાવા બીજો સંબંધ જે એને નાની-નાની ખુશીઓ આપતો હોય એનાથી તે દૂર થઇ જાય છે. સંબંધો માં મોકળાશ આપવાથી જ એ મજબૂત બને છે બાંધી રાખવાથી થી તો એ ગંધાય જાય છે. આ સ્પેસ(space) ની સૌથી વધુ જરૂર આપણા અત્યંત ઘનિષ્ટ સંબંધો ને જ હોય છે કારણ કે એમાં જો તિરાડ પડે તો એ અતિશય દુઃખદાયક હોય છે.
If you love a person, give them infinite space-Osho

બીજું સત્ય એ કે “દરેક મનુષ્ય અમુક અંશે અહમ થી પીડાય છે.” As Khalil Gibran says: Most of the pain is self-created. હું પણ માનું છું કે પ્રોફેશનલ લાઈફ હોય કે પર્સનલ, કોઈને આપેલા સમય, મદદ, સેવા, અને યોગદાન માટે આપણને ક્યાંક ને ક્યાંક થોડો અહંમ હોય છે. મારા વગર તો આ ઘર ચાલેજ નહીં, મારા વગર એમનું કાંઈ ના થાય, મારા વગર એ મિટિંગ શક્ય જ નથી,મારા વગર….વગેરે વગેરે. મોટા ભાગે આપણું મહત્વ આપણે જાતેજ નક્કી કરી લઈએ છીએ અને સામે એ પ્રમાણે ના વળતર ની અપેક્ષાઓ પણ રાખીએ છીએ. બીજા પાસેથી આપણી અપેક્ષા મુજબ માન અને કદર ન મળતા આપણે નિરાશા અને હતાશા અનુભવીએ છીએ. આજે જે વાત મારા દીકરા એ કરી એજ જો બોસ કે મિત્ર કે કોઈ પુક્ત વ્યક્તિ કહે તો આપણો ઈગો હર્ટ થઇ જાય, તેજોધ્વંશ થઇ જાય. સામેવાળા ના શબ્દો અને એકશન્સ કરતા આપણું રિએકશન બમણા જોર અને વેગ થી પ્રગટ થાય. એનો અર્થ એ નથી કે એ લોકો સાચા છે, પણ એ જરૂર સાચું છે કે આપણો અહમ ક્યાંક ખોટો હોય છે. અલબત્ત, કેહવાની કળા અને છટા હોય,પરંતુ જો એ બધામાં હોય તો દુનિયાની અનેક સમસ્યાઓ નો અંત ન આવી જાય? આપણે આપણા હિત માટે અપેક્ષાઓનું આવરણ ઓછું કરી સ્વયં માં સંતોષ રાખીયે તો કદાચ અહમથી થતી સ્વહાનિ અટકાવી શકાય. સાચો માણસ એજ છે જે કોઈ પણ વ્યક્તિ એ એના માટે આપેલા સમય અને યોગદાન નું મૂલ્ય ભૂલે નહીં અને સમજદાર માણસ એ જે, એ ન ભૂલે કે ‘માણસ ભૂલકણો જીવ છે’ એટલેજ ‘માણસ માત્ર ભૂલ ને પાત્ર’.
Expectation is the root of all heartache- William Shakespeare

સમય અને સંજોગો અનુસાર હંમેશા બધું બદલાતું આવ્યું છે અને બદલાશેજ. એક સરકાર પડી બીજી ઉભી થશેજ. એક પેઢી રીટાયર થશે અને બીજી પેઢી નું ઇમ્પોર્ટન્સ વધશે. કોઈના જીવન માં આપણું સ્થાન અને મહત્વ પણ સમયાંતરે ઘટશે. કોઈના જીવન માં આપણે અતિ મહત્વ નો ભાગ ભજવતા હોવા છતાં પણ એનું સર્વસ્વ જીવન અને આનંદ તો ના જ બની શકીયે એ સ્વિકારવુંજ રહ્યું.
જો મારા દીકરા એ કોઈ રમકડાં કે નિરજીવ વસ્તુની સરખામણી માં આવું કહ્યું હોત તો મારો જીવ થોડો કચવાત,પરંતુ આ વાત હતી એની લાગણી ની, ઈમોશન્સ ની. આજ ના ભૂલકાઓ માત્ર સ્માર્ટ નહીં, સેન્સિટિવ પણ હોય છે. હેરાની ની વાત ત્યાં છે કે આપણને sensitiveness કરતા smartness વધું આકર્ષે છે. સ્માર્ટ બેન્કિંગ, સ્માર્ટ ઇન્વેસ્ટમેન્ટ, સ્માર્ટ સિટી, સ્માર્ટ ફોન બધુજ આજકાલ સ્માર્ટ છે. જો આપણે સેન્સિટિવિટી અને સંવેદના ને થોડું વધું મહત્વ આપીયે, તો દુનિયા થોડી વધુ પ્રેમાળ, સ્નેહાળ અને મમતાળુ બની રહે, સાચું ને?
ઉપરવાળાએ રચેલા પૃથ્વીના આ રંગમંચ પર આપણે બધાજ અલગ અલગ કિરદારો નીભવીયે છીએ. કોઈ પાત્ર પ્રભાવશાળી તો કોઈ સંસ્કારી, કોઈ દયાળુ તો કોઈ સમજુ, કોઈ રમુજી તો કોઈ ગંભીર, કોઈ બુદ્ધિશાળી તો કોઈ મૂલ્યવાન. પરંતુ કોઈપણ નું યોગદાન બિનજરૂરી કે અર્થહીન નથી. મહાભારત નું દરેક પાત્ર એક આગવી લાક્ષણિકતા ધરાવે છે અને એટલેજ આજે પણ એના પાત્રો જીવન ના અમૂલ્ય પાઠ શીખવે છે. કૃષ્ણ ની નજરે આપણે બધા કર્મવીરો છીએ અને કૃષ્ણનો પ્રિય યોગ પણ કર્મયોગ છે. તો બસ દિલસે કર્મ કિયે જા…🙏
When you do and wish good things for others, good things come back to you. That’s law of Nature- Buddha

@Written By : Mittal Chudgar Nanavati