Life

‘પૃથ્વીલોક’ ‘સંસારલોક’ ‘મૃત્યુલોક’

‘પૃથ્વીલોક’ ‘સંસારલોક’ ‘મૃત્યુલોક’

‘આ સંસાર અસાર છે’ મારા બાપુ(દાદા) આવી માળા ગણતાં. ત્યારે મને સમજાતું નહતું કેમ આવાં સુંદર સંસારને અસાર કહેવાય છે. મોટી થતી ગયી તેમ સમજાતું ગયું કે આ સંસારમાં રહેલું બધું મિથ્યા જ તો છે વળી. શરીર અને શ્વાસ બધુંજ તો ઊછીનું છે. આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ અને વેદના ના ચક્રવ્યૂહમાં બધાંજ સપડાયેલા છીએ છતાં મોહ અને માયાથી અનાસક્ત નથી રહી શકતા. પોતાનો ફાયદો જોવામાં દરેક વ્યક્તિ વ્યસ્ત છે. દેશનું રાજકારણ હોય કે પછી કોઈ સંસ્થા, કોર્પેરેશન કે ઘર, નજર બધાંની પૈસા, ખુરશી અને પાવર પર જ ટંકાયેલી હોય છે. અલ્પકાલિન હોવા છતાં બધા જીવનને ચિરસ્થાયી માની નેજ ચાલે છે. જાણતાં હોવા છતાં એ માનવાં કોઈ તૈયાર નથી કે જીવનના બેજ છેડા છે- જન્મ અને મૃત્યુ. અંતે બધાએ જવાનું છે મૃત્યુના શરણે જ. અને એટલેજ આ સંસારલોક ને ‘મૃત્યુલોક’ કહેવાય છે. મૃત્યુની વાત કરવામાં બધાને ખચકાટ થાય છે, ભય લાગે છે. મૃત્યુ કરતા એનો ડર વ્યાપક હોય છે. એટલેજ આટલી ઇન્શ્યોરન્સ કંપનીઓ કમાય છે અને ધોમ ચાલે છે -ડર વેચીને. જીવવામાં જેટલું જોમ નથી હોતું એનાથી વધુ મરવાના ડર હેઠળ દબાયેલા હોઈએ છીએ આપણે. જીવનના કોઈપણ નાના-મોટા ગોલ એચિવ કરી મંજિલ પર પહોંચીએ ત્યારે આપણે એની ઉજવણી, સેલિબ્રેશન કરીએ છીએ. પરંતુ જયારે જીવનનો અંતિમ ગોલ પૂરો થવાની અણીએ હોય અને ડેસ્ટિનેશન આવવાનું હોય ત્યારે કેમ ભય લાગે છે? આવકાર તો નથી આપી શક્તાં ઉલ્ટા એનાથી દૂર ભાગીયે છીએ, અને એટલેજ એનો સતત ભય સતાવે છે. મૃત્યુ એ એક ઘોર અંધકાર સમું, ઊંડી ખીણ જેવું લાગે છે. એની નજીક આપણે દરેક પળ જઈ રહીયા છીએ પણ જવું નથી. એટલે મૃત્યુ પછી કમેમરેટ સેરેમની થાય પણ માણસની હયાતીમાં એનું સેલિબ્રેશન ન થાય. મૃત્યુનું તો કાંઈ સેલિબ્રેશન હોય?

કોલેજમાં હતી ત્યારે વઢવાણ ગામનાં એક દાદીએ સંથારો કર્યો હતો. એમના દર્શન કરવા અમે બધા મિત્રો ગયા હતા. હું જૈન એટલે બધા સ્વાભાવિક પ્રશ્નો પૂછતાં કે સંથારો એટલે શું? કેમ કરે સંથારો? મારી થોડીઘણી જાણકારી અનુસાર જયારે આપણે બધીજ મોહ-માયા છોડવાને સમર્થ થઈએ, ખાવા-પીવાનું પણ છોડી દેવા મક્કમ હોઈએ અને બસ ઈશ્વરના શરણે જવા રાજીખુશી તૈયાર હોઈએ ત્યારે આવી ભાવના જાગે છે. ત્યારે આપણે મૃત્યુને આવકારીએ છીએ. જીવનની અંતિમ કસોટીમાં પાર ઉતારવા માટે ત્યાગ,જપઃ,અને તપ કરીએ છીએ. મારા બા ની ભાષામાં કહું તો ‘સારા કર્મોનો ઉદય થાય ત્યારે આવી ભાવના જાગે’. આ દાદી ત્યાગ અને તપસ્યાના એ પઢાવ પર પહોંચી ગયા હતા, પણ હજી કસોટી તો બાકીજ હતી. લગબાગ ૬૮ વર્ષ એમની ઉંમર હશે અને ૩૪ દિવસ થયા હતા અન્ન-પાણી વગર, છતાં ચેહરા પર તેજ છલકતું હતું. બધાં મહાસતીજી એમની સેવામાં, મહિલાઓ આખો દિવસ સ્તવન કરાવે અને ઘરમાં એવું દિવ્ય વાતાવરણ કે ત્યાંથી જવાનું મન ન થાય. લોકો લાંબી કતારમાં ઉભા રહીને એમના દર્શન કરવા આવતા. થોડા સમય પછી મને પાછું જાણવાની ઈચ્છા થઇ કે દાદી કેમ હશે? ૬૧ દિવસ થયા હતા છતાં એ દાદીની પરીક્ષા હજી ચાલુજ હતી. હું પાછી દર્શન કરવા ગઈ હતી, એવુંજ દિવ્ય વાતાવરણ પણ હવે દાદી ઊભાં નહતા થઇ શકતા, લાગી રહ્યું હતું કે હવે એમની કસોટી પુરી થશે. ત્યારે હું ભગવાનને પ્રાર્થના કરતી હતી કે હવે એમની કસોટી પુરી કરો. અને જયારે થોડા દિવસ પછી એ કાળધર્મ પામ્યાં ત્યારે એક ઉત્સવનો માહોલ સર્જાયો. દાદીની જયજયકાર,કંકુ/વાસ્કેપનો છંટકાવ, જમણવાર અને લ્હાણીઓ. ‘દાદી દેવલોક પામ્યાં’ એવું મનાય છે કે સંથારો કરી દેવલોકને પામીયે. ન કોઈ શોક કે ન કોઈ રોકકકળ, ત્યારે મને સમજાયું કે મૃત્યુનો માત્ર ખોફ ન હોય મહોત્સવ પણ હોય.

આ કરવું સહેલું નથી હું જાણું છું, આપણા જેવા સામાન્ય માણસ માટે લગભગ અશક્ય જેવુંજ છે. પણ મૃત્યુનો ડર કે ખોફ રાખવો એ પણ બિનજરૂરી જ છે. જીવવાં માટે બધાજ પ્રયાસ કરવાનાં, બને એટલું હકારાત્મકતા અને ઝિંદાદિલીથી જીવવું પણ એક દિવસ મોતના શરણે જવાનું છે એ ધ્યાનમાં જરૂર રાખવું જોઈએ. આપણે થીઅરી ઓફ રિલેટીવિટી ન સમજતા હોઈએ તો કોઈ વાંધો નહિ પણ જો એટલું સમજીયે કે મૃત્યુ છે તો જીવનનું મહત્વ છે તો પણ ઘણું. પહાડો સામે બધાને જોવું ગમે, એને ચઢવામાં એડવેન્ચર લાગે, પણ ખીણ વગર પહાડ કેમ ઉદ્ભવે? અંધકાર વગર અજવાળાનો સો મહિમા, દુઃખ વગર સુખ સમજાય?

આ જીવન એક દેન છે, ભેટ છે. કોઈએ આપેલું છે અને એ પણ એક્સપાયરી ડેટ સાથે. વળી,૭૦ વર્ષ પછીનો તો દરેક દિવસ બોનસ જ છે. ભારતનો ‘લાઈફ એક્સપેક્ટનસિ રેટ ૭૦’ છે. છતાં પણ કોઈપણ ૭૦ ઉપરનાં વૃદ્ધ વ્યક્તિનું નિધન થાય તો લોકો દુઃખદ અવસાન કરી લાંબી લાંબી પોસ્ટ મૂકે. આજકાલ FB એક અવસાન નોંધ અને યુલોજી નું માધ્યમ બની રહ્યું છે. ૭૦ વર્ષથી ઉપર ની કોઈપણ વ્યક્તિ જાય તો તમારી ખોટ અનુભવાશે, અમને એકલા છોડતાં ગયા, અમારા ઉપરથી હાથ ઊઠી ગયા, આવું ગમગીન વાતાવરણ શું કામ? કોઈ સાહિત્યકારની કૃતિઓ વાંચશે નહિ પણ એમના માટે લાંબી લચક પોસ્ટ લખશે, અરે! ખોટ નથી કરતા ગયાં ઘણું મૂકતા ગયા છે, વાંચવું હોય તો! જે મોટી ઉંમરની વ્યક્તિ રિબાઈ નથી, કોઈની સેવાચાકરી કરાવી નથી, પરવશ નથી થઇ, અને સૌંયો ભોંકાવ્યા વગર હરિશરણ પામી છે એમના માટે આપણે સંતોષ કેમ ન અનુભવીએ? કેમ એમ ન કહી શકીયે કે સારું જીવન જીવ્યાં,અમને ઘણું શીખવતાઁ ગયાં, આજે એ અહીં નથી રહ્યાં પણ એમનો આશીર્વાદ હંમેશા રહેશે. અવસાન દુઃખદ જ કેમ? એ પણ વરિષ્ઠ વ્યક્તિનું? એનું કારણ છે કે આપણને દયામણા, બિચારા, લાંબી બીમારીથી પીડાઈ મરતાં લોકો જોવાની આદત છે. માત્ર હાડકા ઉપર ચામડી ચોંટાડી હોય એમ જીવતા લોકો માટે એમના છૂટવાની પ્રાર્થના કરવાની આપણને આદત છે. મારા બા અને નાનીના છેલ્લા વર્ષો મેં એવા જોયા છે કે પ્રાર્થના કરતા પણ રડી પડીયે કે, હૈ ભગવાન, હવે આમને લઇ લ્યો! એમની સરખામણીમાં તો મને આ કોરોનામાં જતા વૃદ્ધ વ્યક્તિઓનું મૃત્યુ સંતોષકારક લાગે છે. હા, દુઃખ તો થવાનુંજ છે,એ સ્વાભાવિક છે. પણ અંદરખાને આપણે પણ જાણીયે છીએ કે ઉંમરલાયક થવું અને ઉંમરની બીમારીઓ સહન કરવી સહેલી નથી.આ કોરોનાને ગમે તેટલી ગાળો આપીયે પણ એ રિબાવતો નથી, જલ્દી ફેંસલો આપે છે. એનો અર્થ એ નથી કે ૭૦ ઉપરના એ જીવવાની આશ છોડી દેવી જોઈએ. અરે, પૂરતી લડત કરવાની જીવવાં માટે. બનતા બધાંજ ઉપાયો અને પ્રયાસો પણ કરવાનાં. પણ છેલ્લે ઘરવાળાઓ ને સમજાવતાં જવાનું કે લોકો ને સાહસ આપે, આમ દુઃખદ અવસાન કરીને ડરાવે નહિ. કેટલા નાની ઉંમરના લોકો માત્ર આંકડા જોઈને ,ડરીને,હિંમત હારી જાય છે. યુવાનો, બાળકો, પ્રેગ્નેન્ટ સ્ત્રીઓ ને આજે સારવાર કરતા ધૈર્ય અને નિર્ભયતાની વધારે જરૂર છે. મૃત્યુથી ભાગવાનું નથી, ડરવાનું પણ નથી, બસ પુરા જોશથી એની સામે અડીખમ ઊભાં રહેવાનું છે, આવકાર નથી કરવાનો પણ એનો અસ્વીકાર પણ નથીજ કરવાનો. એક વાર વ્યક્તિ ચાલી ગયી પછી એની પાછળ દુઃખમાં બધી એનર્જી કાઢવા કરતાં એમના માટે મેડિટેશન કેમ ન કરીયે? ધ્યાન ધરીયે,શાંતિ સ્થાપીએ અને અવસાનને દુઃખદ નહિ પણ સંતોષકારક બનાવીયે. RIP અને લાંબા દુઃખડા ગાવાં કરતાં ખરેખર એમના માટે પીસફુલ વાતાવરણ સર્જીએ. એ ત્યારેજ થાય જયારે આપણે શોક ન કરતાં શાંતિપ્રિય થઇ એમને પ્રેમથી યાદ કરીએ. બીજાઓ માટે પણ એક પ્રેરણારૂપ ઉદાહરણ બનીયે.

નાના ઉંમરના યુવાનો અને બાળકોના મૃત્યુની ઘટના રુંવાડા ઊભાં કરી દે છે, માત્ર કોરોનાથી નહિ અનેક રીતે લોકો જિંદગી ગુમાવે જ છે. રેલવે અકસિડેન્ટ, રોડ અકસ્માત, પ્લેન ક્રેશ, જેવી ઓચિંતી બનતી ઘટનાઓ તો ક્યારેક આપઘાત, લાંબી બીમારીઓ અને કુદરતી આફતો. આ મૃત્યુલોકમાં બધું થવાનુંજ છે. આપણે એને ઘટાડી જરૂર શકીયે મિટાવી ન શકીયે. કોઈ ને કોઈ નિમિત્ત તો બનવાનુંજ છે. જિંદગી અને આપણું અસ્તિત્વ એક સત્ય છે એમ મૃત્યુ પણ એક સત્ય જ છે. જયારે આ સત્યને સ્વિકારીશુ ત્યારે દરેક નજીવી બાબતને લઇને દુઃખી નહિ થઈએ. જીવનને સંપૂર્ણતાથી જોઈ શકીશુ અને સત-ચિત્ત-આનંદ થી આ જિંદગીને વ્યતીત કરીશુ.
મોત ને હરાવવાંની નથી એમાંથી આપણે છૂટી નીકળવાનું છે, મોત શાશ્વત છે એને હરાવી ન શકાય, અંતરથી જાગૃત થઈએ ત્યારે સ્વીકારી શકાય. એને સ્વીકારવાની પણ એક ઉંમર,સમજણ, જ્ઞાન,ભાવના અને મનોવૃત્તિ હોય છે. જિંદગી જીવવાની સાથે આ ભાવનાને કેળવવી પણ એટલીજ જરૂરી છે એવું હવે મને સમજાય છે.
દરેક દિવસનો ઉત્તમોત્તમ ઉપયોગ કરી, પોતાના આંતરિક વિકાસ માટે અને બીજા માટે બને એટલું કરી છૂટવા માટે આ જીવન છે.

રિલેટીવિટી થીઅરી પ્રમાણે આપણે બધાં એકબીજા સાથે ક્યાંક ને ક્યાંક જોડાયેલા જ છીએ. આપણે જેવા વાયબ્રેશન બ્રહ્માંડમાં છોડીયે છીએ એવુંજ વિશ્વ આપણી આસપાસ રચાય છે. આપણે એક પેઢીને ઉછેરવાની છે અને નવી પેઢીને આવકારવાની છે. આપણે બધાં સાથે મળીને કેમ સારી એનર્જી, વાયબ્રેશન અને એક પોઝિટિવ ઔરા સર્જી ન શકીયે? કુદરત એની કરામત કરશેજ અને સદીઓથી કરતીજ આવી છે. આપણે આપણી સહનશક્તિ અને સર્જનાત્મકતા વડે એની સાથે વહેવાનું છે, એનાથી વિરુદ્ધ નહિ. ડર થી નહિ, નીડર બનીને! 🙏🙏👍

આપણી જવાબદારી કોરોનામુક્ત થવાની…Fight corona

જો અત્યારે નહીં તો ક્યારે? જો હું નહીં તો કોણ ?

જીવન અણધાર્યું છે એ સૌને ખબર છે. આજે છીએ અને કાલે નથી એ પણ સહુ જાણે છે. જીવનનો કોઈ ભરોસો નથી એટલા માટે આપણી જાત અને બીજાની જિંદગી પ્રત્યેનું આપણું વર્તન અને વલણ બેદરકારીભર્યું રાખવું શું એ યોગ્ય છે? આત્મા મરતો નથી એ તો અમર છે એ જ્ઞાન આપણને છે પણ જયારે કોઈ સ્વજનનું હાલતું-ચાલતું શરીર લાશ થઇ જાય ત્યારે એ માનવામાં નથી આવતું. ત્યારે એ સ્વજનને પાછું લાવવા સિવાયનું બીજું બધું જ વ્યર્થ લાગે છે. બધી તાકાત આપણે દુઆ, પ્રાર્થના, સારવાર, અને છેવટે લાગવગમાં પણ લગાવી દઈએ છીએ કે કેમ કરી આપણી વ્હાલી વ્યક્તિ બેડ ઉપરથી ઊભી થઇ સાજી થઇ જાય.

આપણને કર્મ અને ધર્મ પ્રત્યે હંમેશા ઘણાં પ્રશ્નો ઉદ્ભવ્યા છે.સાચા-ખોટા,નૈતિક-અનૈતિક કાર્યો વચ્ચે ઘણીવાર આપણે ગૂંચવણ અનુભવીએ છીએ. ધર્મ,અધ્યાત્મ કે વિજ્ઞાન કોના ઉપર વિશ્વાસ મૂકવો? નજરે જોયેલું સાચું માનવું કે કાને સાંભળેલું? આપણી દ્વિધાઓને દૂર કરવા માટે ઘણીવખત આપણે પરમાત્માને વિનંતીઓ કરી હશે અને કરતા જ હોઈએ છીએ. એના જવાબો દર વખતે આપણે સમજી નથી શકતા.પણ આ વખતે તેણે મૉટેથી, સ્પષ્ટ અને ઉદાહરણ સાથે સમજાવ્યું છે, ચેતવ્યા છે, અને સજાગ થવા માટે સૂચન પણ કર્યું છે.
આજે આપણા ધર્મને લગતા બધા પ્રશ્નો, દ્વિધાઓ, મૂંઝવણોનો અંત આવી ગયો છે. આજે કર્મ અને ધર્મ બંને એક બની ગયા છે. આજે મંજિલ પણ સ્પષ્ટ છે અને માર્ગ પણ. આજે બધાએ એકજ દિશામાં, એકજ માર્ગ, અને એકજ રીતે આગળ વધવાનું છે એ પછી કોઈપણ દેશ, પ્રાંત,ધર્મ કે જાતિનો માનુષ હોય. આજે પરમાત્માએ ખરા અર્થમાં સમજાવ્યું છે કે એના માટે બધા સમાન છે, એ કોઈમાં ભેદ નથી કરતો. આજે દરેક મનુષ્યનો પહેલો ધર્મ સાવચેતી, આત્મ-સંયમ અને એકલતા જ છે. ‘સ્વબચાવ અને બીજાનો બચાવ’

કોરોના વિશ્વવ્યાપી છે. કોઈ એનાથી ઇમ્યુન નથી. આ કસોટી અને તપસ્યા બધા માટે સમાન છે. એમ માનવું કે ભારતમાં સરકાર, ડૉક્ટર કે મેડિકલ સ્ટાફ એટલો સારો નથી, સારવાર સારી નથી મળતી, વેક્સીન સારી નથી…વગેરે તો એ સાચું નથી.હાં, સારા અને નરસા બંને અનુભવો હશે પણ આ મહામારીમાં ‘વ્યક્તિગત જવાબદારી જ મહત્વની છે’. પ્લીઝ બીજી વાર વાંચો ‘વ્યક્તિગત જવાબદારી જ મહત્વની છે’.

જાન્યુઆરી ૨૩, ૨૦૨૦ માં ચાઇનાથી આવેલ પ્રવાસીનો પેહલો covid કેસ અહીં સિંગાપોરમાં આવ્યો. ફેબ્રુઆરીમાં મમ્મી-પપ્પા કહેતા હતા કે અહીં આવી જાવ, ભારતમાં કશું નથી ત્યારે અહીંના PM એ જાહેર કર્યું કે જે કોઈ દેશની બહાર જશે એનો કોરોનાની સારવારનો કોઈ ખર્ચ સરકાર નહિ ઉપાડે અને પાછાં આવવાનો વિઝા મળશે એની પણ કોઈ ગેરેન્ટી નહિ. જે લોકો મજબૂરીમાં ગયા છે એ હજી સુધી પાછાં આવી નથી શક્યાં. કોઈના પિતા ગુજરી ગયા, તો કોઈ પિતા બની ગયા પણ કોઈ પરિવારને મળી નથી શક્યાં. દોઢ વર્ષથી ઉપર થઇ ગયું છે છતાં માતા-પિતા છોકરાઓ, ઘણા પરિવારો અલગ જ રહી ગયા છે. સિંગાપોર અમદાવાદથી નાનું છે. મલેશિયા, ઇન્ડોનેશિયા કલાકની દૂરી પર છે છતાં લોકો પરિવારથી દૂર રહે છે, કારણ કે બોર્ડર બંધ છે. દોઢ વર્ષથી માસ્ક વગર ઘરની બહાર નીકળ્યા નથી. ૬-વર્ષ થી ઉપરના દરેક છોકરાઓ પણ સાત કલાક સ્કૂલમાં માસ્ક પહેરી બેસે છે. ૮ લોકોથી વધારે ક્યાંય જઈ ન શકાય, ઘરે પણ મળી ન શકાય. આ બધું સહેલું છે? બિલકુલ નથી.એટલેજ છેલ્લા ૩-૪ મહિનાઓથી સિંગાપોરમાં કોઈ જ કોરોના કેસ નથી. કોઈજ કેસ નહિ હોવા છતાં માસ્ક ૨૦૨૧ પૂરું થશે ત્યાં સુધી ફરજીયાત છે. આજુબાજુનાં બધા દેશોની સરખામણીમાં સિંગાપોર કેવી રીતે કોરોનાને માત આપવામાં સફળ છે એનો એક જ જવાબ છે ‘માસ્ક’ અને ‘કડક નિયમ પાલન’. અહીં પણ લોકોની નોકરીઓ ગઈ છે, નાનાંમોટાં ઘણા આઉટલેટ્સ બંધ થયા છે. બચત ઉપર જ જીવે છે સરકાર,કારણ કે કોઈ બાહ્ય આવક નથી. ટુરિઝમ બંધ છે એટલે હોટલો, ફરવાના સ્થળો બધું ખોટમાં છે. તકલીફ છે છતાં જિંદગીને ‘માણસને’ મહત્વ અપાયું છે.

Psycho-Cybernetics નામની બુકમાં એના લેખક મૅક્સવેલે એમના પ્રયોગો અને અનુભવો પરથી લખ્યું છે કે કોઈપણ આદત પડતા લગભગ ૨૧ દિવસ લાગે છે. સારી કે નરસી. જે વર્તન આપણે વારંવાર, રોજે કરીએ એ આપણી આદત બની જાય છે. ઘણીવાર વચ્ચે થીજ આદત છૂટી જાય છે કારણ કે મનુષ્યને એ કામ કરવામાં કંટાળો આવે છે, કોઈ પુરસ્કાર નથી મળતો.એટલે આ સેલ્ફ-હેલ્પ બુકમાં એવા રસ્તાઓ બતાવવામાં આવ્યા છે જે સફળતા અને કામયાબી માટેની સારી આદતોને જીવનમાં ઉતારવામાં મદદ કરે. આપણાં માટે અત્યારે સૌથી અગત્યની સફળતા એ ‘કોરોના મુક્ત’ થવું છે .૨૧ દિવસ રોજે માસ્ક પહેરી ન શકાય? ૧ થી માંડી ૮ કલાક સુધી એની ટેવ પાડી ન શકાય? હજી આખું વર્ષ પહેરવાનુંજ છે એમ જાતને સમજાવી ન શકાય? થઇ જ શકે. તકલીફ ત્યાં છે કે બધાં નથી પહેરતા, બીજાને કેમ સમજાવવાં? આપણી ગાડી કોઈ પાછળ થી ઠોકે તો આપણે ચૂપ રહીયે છીએ? હું કોણ છું ખબર છે, સીધું પુછીયે છીએ ને? લડવા પણ તૈયાર થઇ જઈએ. તો પછી આપણાં જીવનની ગાડી ને કોઈ માસ્ક વગર વાત કરી કેમ ઠોકી શકે? આ તો જીવન માટેની લડાઈ છે. માસ્ક વગરનો કોઈપણ માણસ આપણા માટે વાઇરસ સમાન જ છે,એ આપણને ગમે ત્યારે પાડી સુવડાવી દેશે એ સમજી લેવું. ‘માસ્ક નથી તો મને માન્ય નથી’ બસ આજ સૂત્રથી આ પરિસ્થિતિ માંથી બચી શકાશે. આ સમય એવો છે જયારે કોઈ પરેજી ન રાખે, માસ્ક ન પહેરે, ખોટા ભેગા થાય અને તમે મૌન રાખો તો એ વિશ્વાસઘાત જ છે, ખુદ જોડે અને સમાજ જોડે પણ.

મનુષ્ય નશ્વર છે પણ આ જીવન તો અમૂલ્ય છે. દુનિયાના મોટાભાગનાં લોકો માટે આપણે અસ્તિત્વ નથી ધરાવતા પણ અમુક લોકો માટે આપણે એમની દુનિયા છીએ! એમના માટે જીવો, એમના માટે બોલો, એમના માટે થઇ કડક થાવ, આદતો બદલો, જે અસ્વીકાર્ય હોય એનો વિરોધ કરતા ખચકાવ નહિ.
કોઈનો જીવ આપણા થકી જાય કે કોઈ આપણાથી પીડાય એનાથી વધુ દુઃખ શેનું હોય? મદદ ન કરી શકીયે તો કાંઈ નહિ નડતર તો ન થઈએ. ઘરડાઓ ને ઘરમાં નથી બેસવું, યુવાનો થી પણ નથી બેસાતું, કેમ? ‘કઈ બાર કુછ ભી નહિ કરને સે હમ બહુત કુછ કર જાતે હૈ, જો કુછ નહિ કરતા કમાલ કરતા હૈ! આ ક્યાંક સાચું છે.અત્યારે કાંઈજ કરવાનું નથી બસ બની શકે એટલું ઘરે બેસવાનું છે. એજ કમાલ કરશે, કોરોના ને નાબૂદ કરશે. આપણી આદતો, વલણ અને વર્તન બધુજ સારું કરી દેશે જો આપણે એ કરવા તૈયાર હોઈએ તો. અઘરું છે અશક્ય નથી. સંયમ અને સદાચાર એ તો આપણા ધર્મ ગ્રંથોનો સાર છે, એ પછી કોઈપણ ગ્રંથ કેમ ન હોય. ધર્મમાં પોતે જ નીતિપરાયણતા અને નૈતિકતા તેમ જ સંયમ અને સદાચાર શામેલ છે.આત્મ-નિયંત્રણ વિના આપણે ન તો ધર્મ અને ન તો મોક્ષને પામી શકીએ.
આપણો અત્યારનો ધર્મ આજ છે:
-‘વ્યકતિગત જવાબદારી’ ‘આત્મ-નિયંત્રણ’ ‘સંયમ’
-‘માસ્ક નથી તો મને માન્ય નથી’
-૨૧ દિવસમાં કોઈ પણ આદત બનાવી શકાય છે જે જીવનને સફળ બનાવે. આપણા માટે અત્યારે સફળતાનું બીજું નામ ‘કોરોના મુક્તિ’ છે. THE MAGIC OF 21 DAYS

હું અહીં સુરક્ષિત બેસીને આ લખું છું ત્યારે ઘણાંને એમ થશે તમને શું ફેર પડે? તમારે તો સારું છે. તો હાં,કદાચ હું સુરક્ષિત છું, પણ પિંજરામાં છું. ૨-વર્ષ થી માતા-પિતા, ભાઈ-બહેન, સાસુ- સસરા કોઈને મળી નથી શકી. એક દીકરાને એના દાદી ને મળવું છે, એક દીકરીને માતા-પિતાને. જ્યાં સુધી ભારત રાબેતા મુજબ, નોર્મલ નહિ થાય ત્યાં સુધી અમે અમારા પરિવારથી દૂર રહીશું એ વિચારી અત્યંત દુઃખ થાય છે. ભારત મારા દિલમાં હરહંમેશ વસે છે. જો એ સુરક્ષિત ન હોય, મહામારી હેઠળ દબાયેલું હોય, લોકો ભયભીત હોય, તો મારુ દિલ પણ ખિન્નતા અનુભવે છે. વિષાદ અને અનુત્સાહથી અમે પણ ઘેરાય જઈએ છીએ જયારે ત્યાંના આંકડા સમાચારમાં જોઈએ છીએ. પણ આશા અમર રાખવાની છે. શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ છે કે બધું જલ્દી થી જલ્દી સારું થશે, બસ આપણે જવાબદાર બનીયે અને આપણું દાયિત્વ નીભવીયે,પોતાના, બીજા અને સમગ્ર સમાજ માટે.
Let’s be accountable and responsible to fight against Covid.
મારો પ્રેમ અને મારી પ્રાર્થના મારા વતન અને વતનવાસીઓ સાથે સદૈવ છે. 🙏💐💗

‘Self-assessment’ ‘સ્વ-પરીક્ષણ કે સ્વાવલોકન’

બાળપણથી શરુ કરીને જીવનના દરેક સ્તર પર આપણું મૂલ્યાંકન થતું આવ્યું છે.પરીક્ષાઓ, સ્પર્ધાઓ, અને હરીફાઈઓ જીવનનો એક એવો હિસ્સો છે જેનાથી પલાયન થવું મુશ્કિલ જ નહિ નામુમકીન છે. નાના હોઈએ ત્યાર થીજ આપણને ભણતા આવડે કે ન આવડે પરીક્ષા આપતા જરૂર આવડી જાય છે. કારણ કે એજ પહેલા શીખવવામાં આવે છે. ફર્સ્ટ ટેસ્ટ ધેમ, મેક ધેમ લર્ન લેટર. છોકરાઓને આપણે ક્યારેય પરીક્ષાનો સાચો હેતુ સમજાવતા નથી. મોટાભાગની આયોજિત શૈક્ષણિક અને વ્યવસાયિક પરીક્ષાઓ અને એના પરિણામરૂપે થતું મૂલ્યાંકન આપણી ઓળખ બનાવવા માટે હોય છે. બીજાની તુલનામાં આપણે કયા ક્રમે-આગળ કે પાછળ છીએ એ દર્શાવી એ આપણા આત્મવિશ્વાસ અને અહમને પોષે છે અથવા તો શોષે છે. આ આયોજિત પરીક્ષાઓ મહદ્દઅંશે બાહ્ય હોય છે. ગણિત, વિજ્ઞાન, ઇતિહાસ, અર્થતંત્ર વિગેરેને લગતા પ્રશ્નો અને એના જવાબો. એમાં ક્યાંય અંતર સાથે કોઈ સંવાદ નથી હોતો. મનન અને ચિંતન કરવાનું હોય તો પણ ભેગી કરેલી માહિતી અને શીખડાવેલી મેથડ ઉપર. આપણી મુલવણી મુખયત્વે આપણે મેળવેલા માર્ક્સ ઉપર જ થાય છે અને એટલે જ આ બાહ્ય પરીક્ષાઓને આપણે આટલું મહત્વ આપીયે છીએ. આપણું પર્ફોર્મન્સ જ્યાં જ્યાં અંકાય છે ત્યાં ત્યાં આપણે સતેજ અને સજાગ હોઈએ છીએ. એમાં અવ્વલ આવવા માટે સતત મહેનત કરીએ છીએ.

પ્રોફેશનલ લાઈફ માં પ્રવેશ થયો ત્યારે મને થયું હાશ, હવે પરીક્ષા નહિ આપવાની થાય! પણ એવું તે કેમ બને? ત્યાં તો એક નવો જ કન્સેપટ શરુ થયો – પર્ફોર્મન્સ એસેસમેન્ટ. પેહલા આ પ્રાઇવેટ જોબ્સ પૂરતું સીમિત હતું પણ હવે તો મોટા ભાગની ગવર્મેન્ટ જોબ્સમાં પણ અનિવાર્ય થઇ ગયું છે. શરૂઆતના વર્ષોમાં જયારે આ કોન્સેપટ આવ્યો ત્યારે દર વર્ષે તમારા ઉપરી અધિકારી કે લાઈન મેનેજર તમારું આખા વર્ષના કાર્યોનું મૂલ્યાંકન કરે અને તમારું ઇન્ક્રિમેન્ટ અને પ્રોમોશન નક્કી કરે. પરંતુ એમાં ટ્રાન્સપરંસી નો અભાવ હતો. એટલે ધીરે ધીરે આ પદ્ધતિમાં બદલાવ આવ્યો અને હવે મોટા ભાગની મલ્ટિનેશનલ કંપનીઝમાં એમપ્લોયી પાસે ‘સેલ્ફ-એસેસમેન્ટ’ કરાવવામાં આવે છે. એમાં એટ્ટીટ્યૂડ, કૉમ્યૂનિકેશન, બિહેવિયર, ટીમ પ્લેયર જેવી જુદી જુદી કક્ષામાં એણે કેવું યોગદાન આપ્યું છે એ એણે જાતેજ ભરવાનું હોય છે.કંપનીના ગોલ્સ હાંસલ કરવામાં કેવી રીતે ભાગ ભજવ્યો, પોતાના ડીપાર્ટમેન્ટના કામમાં કોઈ નવીનતા લાવી, પોતાના કલીગ્સ સાથે કેવી રીતે કોઓર્ડીનેટ કરીને પ્રોડક્ટ કે સર્વિસમાં સુધાર લાવ્યો વગેરે અને આવતા વર્ષમાં એ કયા ટાર્ગેટ્સ પોતાના માટે સેટ કરશે જે કંપનીના ટાર્ગેટ સાથે મેચ થાય એ બધું ઓન લાઈન પોર્ટલ ઉપર લખવાનું હોય છે. ત્યારબાદ મેનેજર એનું વિવેચન કરીને પ્રતિસાદ આપે છે અને પગારની વૃદ્ધિ અને પ્રોમોશન નક્કી કરે છે. આ આખી પ્રક્રિયા દર વર્ષે રિપીટ થયા કરે છે. આ પ્રોસેસને બારીકાઇથી તપાસીએ તો ખ્યાલ આવે કે આખી પ્રક્રિયા નો મૂળ હેતુ એક જ છે. Do better, serve better and gain better for yourself and the company . હા, કંપની પોલિટિક્સ પણ હોય છે એમાં ના નહિ. જ્યાં જ્યાં માણસ હોય ત્યાં પોલિટિક્સ હોય જ, એકલો હોય તો માણસ મન સાથે ગેમ રમી લે છે, એ એનો મૂળભૂત સ્વભાવ છે. પણ એક સારા કન્સેપટ સેલ્ફ -એસેસમેન્ટ નો આપણા અંગત જીવનમાં આપણે કેટલો ઉપયોગ કરીએ છીએ? અંગત જીવન અને સંબંધોમાં આવું કોઈ પરફોર્મન્સ એનાલિસિસ નથી થતું એટલે શું આપણે એને ગ્રાન્ટેડ લઈએ છીએ?

સેલ્ફ ટોક, સેલ્ફ એનાલિસિસ, અને સેલ્ફ એસેસમેન્ટ જેવા શબ્દો ભલે મેનેજમેન્ટ ફિલસુફી લાગે પરંતુ વ્યક્તિગત જીવનમાં પણ એ અત્યંત ઉપયોગી નીવડે છે. સામાન્યતઃ માનવીનો સ્વભાવ બીજામાં અને પરિસ્થિતિઓમાં દોષ શોધવાનો હોય છે. દોષ શોધી તો શકાય છે પણ એનાથી કશુંજ બદલી શકાતું નથી. જયારે આપણામાં અને આપણા કામ કરવાના તારિકા બદલાય છે ત્યારેજ અનુકૂળ સ્થિતિઓ સર્જાય છે.
એક માણસે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પામવા માટે પહાડ પર જઈ તપસ્યા કરવાનું નક્કી કર્યું. દર બે વર્ષે ત્યાં તપસ્વીઓ સમક્ષ ભગવાન ઉપસ્થિત થાય છે એમ તેણે લોકો પાસેથી જાણ્યું હતું. એક વર્ષની તપસ્યા દરમિયાન આ માણસે ત્યાંના ઝાડ-પાન અને ફળો આરોગ્યાં,અને એ બધો પુરવઠો હવે ખતમ થવા આવ્યો હતો. એટલે આ માણસે ભગવાનને દોષ આપવાનું ચાલુ કર્યું, હૈ ભગવાન, હું બધું છોડીને અહીં આવ્યો અને આટલી કઠીન તપસ્યા કરી છતાં તમે મારા સમક્ષ હાજર ન થયા. હવે મારે મારી ભૂખ સંતોષવા અને જીવવા પાછા ગામમાં જવું પડશે. એ જયારે પાછો વળ્યો ત્યારે એક દેવદૂત આવ્યો અને એણે પેલા માણસને કહ્યું, ભગવાન ને ચોક્કસ તારી સાથે વાત કરવી હતી. આખું વર્ષ ભગવાને તને ખવડાવ્યું અને એ ઇચ્છતા હતા કે હવે તું જાતે વાવે,લણે અને તારી ભૂખ સંતોષે. તો તે શું વાવ્યું? જે માણસ જ્યાં રહે ત્યાં જો કશું શીખી ન શકે, વાવી ન શકે, પોતાની જરૂરિયાત સંતોષવા સંઘર્ષ કરી કામ ન કરી શકે એ માણસ બીજાને શું જ્ઞાન આપે?
Conquer yourself first then try to change the world for better. The most challenging and painful step is to change and evolve with time.

આપણે સૌ ક્યાંક ને ક્યાંક આ માણસ જેવા છીએ. સંબંધોમાં, સમાજમાં, ઓફિસમાં, કાયદાઓમાં બધેજ આપણને ઉણપ દેખાય છે. પણ શું આપણામાં ઊણપ નથી? આપણે સ્વયંને છોડીને બધાની ચકાસણી કરવામાં સક્ષમ છીએ. પેપર પેન લઈને કોઈ દિવસ આપણે હિસાબ નથી માંડતા કે ગયા વર્ષે કેટલી ભૂલ કરી, કોનું પત્તુ કાપ્યું, કોને નીચા દેખાડ્યા, કોને અવગણ્યા, કોનું દિલ દુભાવ્યું? અવાક, જાવક, ડિસ્કાઉન્ટ, સેલ, વ્યાજ, ટેક્સ બધાનો હિસાબ આપણે રાખીયે માત્ર આપણી આંતરિક ઉન્નતિના વિકાસ નો કોઈ જ હિસાબ આપણે રાખતા નથી. એનું કારણ છે કે આ હિસાબ અને એનું મૂલ્યાંકન કોઈ જોવાનું નથી. કોઈપણ એવું પરીક્ષણ થતુંજ નથી જ્યાં માણસાઈ, સચ્ચાઈ, અચ્છાઈ, અને બીજાને કરેલી સહાય પર તમારું મૂલ્ય-નિર્ધારણ થાય. જૂની પેઢી નવીમાં,નવી પેઢી જૂનીમાં,સ્ત્રીઓ પુરુષોમાં,પુરુષો સ્ત્રીઓમાં,સાસુ વહુમાં,વહુ સાસુમાં બધાજ એકબીજાની ખામીઓ શોધી નિંદા કર્યા કરે. પરંતુ બધા પરત્વેનું આપણું વલણ સુયોગ્ય છે કે નહિ એની ખાતરી કોણ કરે? આપણી ખામીઓ, સ્વભાવ, ગેરસમજ, એટિટ્યૂડથી આપણે કેટલા લોકોને ખોઈ દીધા, કેટલા સંબંધો નિર્જીવ થઇ ગયા, મુરજાય ગયા એનો કોઈ હિસાબ આપણે નથી રાખતા. એક બાપ,પતિ, દોસ્ત, ભાઈ કે માં, પત્ની, વહુ, સાસુ તરીકે આપણું પરીક્ષણ ક્યારેય આપણે કર્યું હશે? મને એકવાર મારા મિત્ર એ પૂછ્યું હતું, તને એક મોકો મળે તો તું તારા જીવનમાં રહેલી કઈ વ્યક્તિને બદલે? મેં બે ઘડી વિચાર કર્યો અને ત્યારે મને થયું કે જો આવો મોકો મળતો હોય તો ચોક્કસ ૨-૫ વ્યક્તિઓ મને એમના જીવન માંથી બદલવા ઈચ્છે, કારણ કે ખામીઓ તો મારામાં છેજ. એટલે મેં જવાબ આપ્યો,’ હું મારા જીવનની એકપણ વ્યક્તિને કોઈ બીજા સાથે બદલવા નથી ઇચ્છતી, એટલે નહિ કે એ લોકો બેસ્ટ છે પરંતુ એટલે કે હું બેસ્ટ નથી, એ હું જાણું છું.’

કંપનીઓ આવા સેલ્ફ-એસેસમેન્ટ એટલે કરાવે છે કારણ કે એક કર્મચારી જો સારો બદલાવ લાવે તો સંસ્થાને પણ આગળ વધારે છે, નફો કરાવે છે, પરંતુ એમાં ક્યાંય વ્યક્તિગત વિકાસની વાત નથી હોતી. સ્વ-નિરીક્ષણ અને સ્વ-પરીક્ષણ થીજ આપણે વિકસી અને વિસ્તરી શકીયે છીએ. જે લોકો પોતાનામાં પરિવર્તન ની આવશકતા ને જોઈ શકે છે અને એ વિષે કંઈક કરી શકે છે તેઓ ઈશ્વરના કૃપાપાત્ર છે. પોતાના અંદર પરિવર્તન લાવવાથી આપણે કશુંક સુધારવા માટે કાબિલ બનીયે છીએ એ બાબત કેટલી અદભુત, કેટલી ઉત્સાહપ્રેરક છે! જે સહેલું છે એ સાદું ,જે અઘરું છે એજ શ્રેષ્ઠ પરિણામો લાવે છે. સ્વયંને પહેચાનવું, સ્વયંને સુધારવું અને સ્વયંમાં પરિવર્તન લાવવું અતિ કઠીન છે અને એટલેજ એ ઉત્તમોત્તમ પરિણામો લાવે છે. સ્વયં માટે બીજા માટે અને સમસ્ત જગત માટે.

જિંદગી તો ચોક્કસ કસોટીઓ કરે, પાસ પણ કરે અને નાપાસ પણ, સફળતાનો તાજ પણ પહેરાવે અને જમીનની ધૂળ પણ ચટાડે, આગળ વધારે તો ક્યારેક પાછળ પણ ધકેલે. બાહ્ય પરીક્ષણો હોદ્દો કે દરજ્જો જરૂર આપે છે પણ આત્મ સંતોષ તો આત્મ-નિરીક્ષણ અને સેલ્ફ એસેસમેન્ટ થીજ મળે છે. મનુષ્ય ગઈકાલ ની સાપેક્ષે આજે કયા સ્તરે ઉભો છે, કેટલો પરિપક્વ થયો છે, કેટલો પરિવર્તિત થયો છે અને વિકટ પરિસ્થિઓનો સામનો કરવા કેટલો મક્કમ, અડગ અને સમર્થ છે એજ એનું સાચું મૂલ્યાંકન છે. આજના યુગમાં જયારે અહમનું ઈન્ફ્લેશન કે ‘ઇન્ફ્લેટેડ ઈગો’ નો વ્યાપ કોરોના કરતા પણ વધી રહ્યો છે ત્યારે સ્વ-પરીક્ષણ કે સ્વાવલોકન આપણને એક ઠહેરાવ, એક વિચાર અને એક મોકો આપશે- પોતાને, સંબંધોને, બીજાને અને પરિસ્થિતિઓને એક અલગ એંગલ થી જોવાનો અને જાણવાનો. આવનારી પેઢીને પણ આ શીખવવું એટલુંજ જરૂરી છે જેટલું બાહ્ય પરીક્ષાઓનું મૂલ્ય સમજાવવું. જાત સાથે વાત કરવી એ એક લ્હાવો નથી, જરૂરિયાત છે. જિંદગીની ખાસિયત એ છે કે આપણે વીતેલી કાલ ને બદલી નથી શકતા, એની જોઈ શકીયે છીએ, વધુ સારી રીતે સમજી શકીયે છીએ, એમાંથી શીખી શકીયે છીએ અને સારા બદલાવ લાવી શકીયે છીએ જેથી આવનારી જિંદગી રંજ,અફસોસ કે ગિલ્ટ કરતા સમજણ, પ્રેમ, સંતોષ અને ખુમારીથી જીવી શકીયે.આપણી આજ અને આવનારી કાલ આપણી સંમુખ ઊભી છે, અણસ્પર્ષેલી, અનવદ્ય. આપણે એને કેમ મળીશુ અને કેવી બાનવીશું એ આપણા ‘સ્વયં’ ઉપર છે.

Celebrate your normalcy in a Unique Way “આપણી સામાન્યતાને અનન્ય રીતે ઉજવીએ’

‘આપણી સામાન્યતાને અનન્ય રીતે ઉજવીએ’

આપણે ઘણીવાર સાંભળતા હોઈએ છીએ કે ‘સેલિબ્રેટ યોર યુનિકનેસ’ તમારી વિશિષ્ટતાની ઉજવણી કરો.
દુનિયાની વધતી જતી વસ્તીમાં ખોવાય જવું સહેલું છે,પણ પોતાનામાં કાંઈક અનુપમ શોધી એને રોજે માણવું એટલુંજ અઘરું.સાત અબજ લોકોના ચહેરા અને ફિંગરપ્રિન્ટ ચોક્કસ જુદા છે પણ કોઈપણ કામ કે કલા હવે એવા નથી રહ્યા કે માત્ર કોઈ ખાસ વ્યક્તિજ કરી શકે. મોનોપોલી શબ્દ નાબૂદ થવામાં હવે બહુ વાર નથી. આજે જે કાર્યો મનુષ્ય કરે છે કાલે એ મશીન કરશે. આજના યુગમાં મનુષ્યની લાગણીઓ અને પ્રેમ સિવાય બીજું કશું એવું નથી રહ્યું જે ઈરરીપ્લેસબલ હોય! સચિન પછી ક્રિકેટમાં રસ નહિ પડે એવું મનાતું હતું પણ ધોની અને કોહલી એ કમાલ કરી, ધોની પછી ટીમ અનાથ થઇ જશે એવું લાગતું હતું ત્યારે ઇન્સ્ટન્ટ રિપ્લેસમેન્ટ પંથએ ધૂમ મચાવી. આવા યુગમાં દરેક વ્યક્તિ પોતાને ‘નોર્મલ’ કે સામાન્ય જ માને અને માનવુંજ જોઈએ, ખાસ, અનોખું કે અદભુત રોજે તો શું હોય કે કરી શકાય? માટે મારે એક નવો એફોરિઝમ કોઈન કરવો છે ”સેલિબ્રેટ યોર નોર્મલસી ઈન એ યુનિક વે’. તમારી સામાન્યતાને અનન્ય રીતે ઉજવો.

પશુ-પક્ષીઓ અને મનુષ્યોમાં એક બહુ મોટો તફાવત એ છે કે માણસ વિચારી શકે છે, ચકાસણી કરી છે કે મારામાં કાંઈ વિશેષ છે કે નહિ, જો હોય તો માણું નહીંતર શોક કરું. ઓસ્ટ્રિચ એ સૌથી વજનદાર, સૌથી ઊંચું અને બે પગ પર સૌથી ઝડપથી ભાગતું પક્ષી છે. એનું વજન આશરે ૮૦-૧૨૦ કિલો છે. હમિંગબર્ડ નામનું પક્ષી એક સેકન્ડમાં લગભગ ૮૦ વાર પાંખ ફફડાવે છે અને એ એક માત્ર પક્ષી છે જે ઉલટું ઉડી શકે છે.એનું વજન માત્ર ૫-૬ ગ્રામ છે. કહેવાનો તાત્પર્ય એ છે એક વજનદાર છે એટલે એની ખાસિયત છે અને બીજું વજાનહીન છે એટલે. એમની આ વિશિષ્ટતા આપણે જોઈ, જાણી અને સરખામણી કરી શકીયે છીએ પરંતુ એમને એની જાણ કે ભાન નથી એટલે એ સાચા અર્થે એનો ઉપયોગ કરી ખુશ રહે છે. એમને મન એ સામાન્ય આવડત કે સ્કિલ જ હોય છે. પરંતુ આપણે આપણામાં રહેલી ફાઈન આર્ટ ને પણ જો સંપૂર્ણપણે માણતા ન હોઈએ તો સામાન્ય કલા ની તો વાત જ ક્યાં? આજે કોઈપણ પ્રવૃત્તિ કરવી હોય તો એમ થાય હજારો લોકો કરે છે, એમાં શું નવીનતા. કલા શીખવા કે પરસ્યુ કરવાનો સમય અને પૈસા બધા પાસે નથી હોતા અને હોય તો એ પણ હજારો લોકો કરે જ છે એટલે એમાં આગળ વધવાનો કોઈ અવકાશ નથી એવું માનીને છોડી દઈએ. વળી, ઘણાને કોઈ આર્ટ નો શોખ ન હોય એવું પણ બને એટલે રોજિંદા જીવનમાં ક્યારેક બધું બોરિંગ લાગવા લાગે. આપણે જાણે કશું કરતા નથી કે શીખતાંજ નથી એવું પણ આપણને ઘણીવાર લાગે. આવા સંજોગોમાં હતાશ થવાને બદલે આપણામાં એવું કશુંક શોધવાની અને એને માણવાની પ્રેરણા ક્યાંથી લેવી?

બાળપણમાં છોકરાઓને કોઈ ન કોઈ કલા જરૂર શીખવામાં આવતી હોય છે. આજકાલ તો ફેન્સી કલા શીખવવાનો ટ્રેન્ડ છે. અમારા બાળપણમાં મારી બહેન ગ્લાસ પેઇન્ટિંગ, ક્લે આર્ટ,અને આજુબાજુના આન્ટી પાસેથી ભરત-ગુંથણ એવું ઘણું શીખી ઘરની શોભા વધારતી. કોઈ ઘરે આવે ત્યારે કાંઈક નવીન જોઈ અચૂક એની વાત અને વખાણ થાય. મને એ કશામાં રસ પડે નહિ.વળી, મારી સ્પોર્ટ્સની ટ્રોફીસ કેટલી વાર બતાવી શકાય? કોઈક વાર મને મનમાં થાય કે હું કાંઈક તો કરું જે બતાવી શકાય! એકાદ પેઇન્ટિંગ મેં પણ બનાવી દીધું અને વોલ પર ટાંગી દીધું. એ પછી હાથમાં ક્યારેય પીંછી લીધી નથી! ૧૫ વર્ષની થઇ ત્યારે મમ્મી એ રોટલી શીખવાનું કહ્યું. પહેલા તો મને જેન્ડર બાયસ્ડ કામ લાગ્યું. પણ ગરમ રોટલી ખાવા પ્રત્યે મને અનહદ પ્રેમ, એવું ભાગ્યેજ બને કે મારી સામે ગરમ રોટલી બનતી હોય અને હું ઉભા-ઉભા એક રોટલી-શાક ન ખાવ. મારા એ પ્રેમે મને રોટલી શીખવા માટે આકર્ષિત કરી. એની પાંચ તબક્કામાં વહેંચાયેલી પ્રક્રિયા એ મને કોઈ અમૂલ્ય કલાથી ઓછી ન લાગી. લોટ બાંધવાથી માંડીને ઘી લગાવવા સુધીની એનું દરેક સ્ટેપ રસપ્રદ લાગ્યું. રાંધણ કલાની સૌથી ચેલેંજિંગ આઈટમ મને આજ લાગી. આ કલા એવી છે જ્યાં માપ અને મેથડ કહી દેવા છતાં એ તત્કાલિન બની જતી નથી. વેલણને કેમ ફેરવવું એ પરફેક્ટલી સમજાવી જ શકાતું નથી અને એટલેજ મહિનાઓ લાગી જાય છે પાતળી,ગોળ અને ફૂલકો રોટલી બનાવતા.અમુક મહિનાઓ માંજ હું આ કલામાં માહિર થઇ ગઈ હતી. પછી મારા બા(દાદી) સાથે ‘ભારોભાર’ ઘણી રોટલીઓ કરી. ભારોભાર નામ એટલે પડ્યું હતું કારણ કે હું વણતા સમયે ભારોભાર અટામણ લેતી. બા સાથે ખાખરા માટે રોટલીઓ કરીને પણ ખૂબ મજા કરી. મમ્મી સાથે રોટલી કરતા કરતા વાતો કરવી એ મારા જીવનની બેસ્ટ ક્ષણો માંની એક હતી. પછી તો જ્યાં મોકો મળે ત્યાં આ કલાનું પ્રદર્શન કર્યા વગર કેમ રહેવાય? રોટલી બનાવવી કેટલી સામાન્ય લાગે ને? પણ વિદેશમાં એમાં પણ જ્યાં દક્ષિણ ભારતીયો વધુ રહેતા હોય ત્યાં તમે ગરમ ફૂલકા ઉતારો ત્યારે એ કોઈ સર્વોચ્ચ કલાથી ઓછી ન લાગે. મારી સાઉથની ફ્રેન્ડ ફૂલકાની એવી દિવાની થઇ હતી કે ભાતને છોડી રોટલીને ભરપૂર માણતી. મારી મ્યાનમારની હેલ્પર પણ મારો રોટલી પ્રેમ જોઈ ફૂલકા બનાવતા શીખી ગઈ હતી. તો આજની મમ્મીઓ જે એમ કહેતી હોય કે રોટલી બનાવી કોઈનું ભલું નથી થયું કાંઈ શીખવાની જરૂર નથી તો મારો આગ્રહ છે કે તમને આવડતી હોય તો ચોક્કસ તમારી છોકરીઓ ને શીખવજો, બીજા માટે નહિ એના પોતાના માટે.પછી એના પર છોડી દેજો એને એ કલાને મઠારી ઉપયોગ કરવો છે કે નહિ. અલબત્ત, આજકાલ મશીન પણ આવી ગયા છે રોટલી બનાવવાના અને સમય બચાવવા માટે એનો ઉપયોગ કરવો ખોટો પણ નથી. પરંતુ હાથથી બનાવેલ કોઈપણ વાનગી અમૂલ્ય હોય છે અને એટલેજ હોમમેઇડ એન્ડ હેન્ડમેઇડ ફૂડન આજે ખરેખર યુનિક ગણાય છે. ઇટ્સ ઇવન ઓર્ગનિક યુ નો !

આજે પુરુષો ભલે માસ્ટર શેફ બની નાન, કુલચા, કે તંદૂરી રોટલી ઉતારતા હોય પણ પાતળી, ગોળ ચકડોળ જેવી અને ફૂલીને દડા જેવી થતી રોટલી એ ગ્રેસ સાથે ન બનાવી શકે જે એક સ્ત્રી બનાવી શકે. એનો અર્થ એ નથી કે પુરૂષ એ ન બનાવી શકે. ગ્રેસ એ સ્ત્રીને મળેલી કુદરતી દેન છે એટલે એ વધુ ગ્રેસથી આ નાજુક કલા ને નિભાવે.એમાં પણ જો માં, પત્ની, બહેન, સાસુ કે વહુ જે નમણાશથી અને પ્રેમનો રસ ભેળવી એને પીરશે એને કોઈ પહોંચીજ ન શકે. આજે હું વિદેશમાં હોવા છતાં પણ પોતના હાથથી બનાવેલી ગરમ રોટલી જયારે મોં માં મુકું ત્યારે ચોક્કસ કહું,હે ભગવાન! આ કલા શીખવવા બદલ તારો આભાર, આના જેવો સંતોષ ક્યાંય નથી હો! હું તો કહું છું કે રોટલીની કલાને સેલિબ્રેટ કરવા હાથમાં બંગડીઓ પહેરી, નેઈલપોલિશ લગાડી ટન-ટન કરતા રોટલી વણવી જોઈએ, એ મ્યુઝિક સાથે બનાવેલી રોટલી એક ટ્રેડિશનલ રિફ્રેશિંગ થેરપી જ છે!

આપણા રોજિંદા જીવનમાં આવી ઘણી બધી પ્રવૃતિઓ હોય છે જે આપણને સામાન્ય લાગતી હોવાથી આપણે એને મહત્વ નથી આપતા પણ જો એને ધ્યાનથી નિહાળીયે તો કદાચ એ કરવામાં વધુ આનંદ પામી શકીયે. છોકરાઓને વાર્તા કહેવી, ઘરડાઓ સાથે સમય કાઢી વાતો કરવી, નિયમિત કસરત કરવી, કોઈને યાદ કરી હંમેશા ફોન કરવો,બીજાની સમસ્યાઓને માત્ર સાંભળવી-બધું સારું થઇ જશે હું છું તારી જોડે એમ કહેવું, રંગોળી કરવી, નવી વાનગી બનાવવી, નિજાનંદ માટે ગાવું, નાચવું, સારું વાંચવું, લખવું, પ્રાર્થના કરવી, યોગ કરવો, મેડિટેશન કરવું ….આવી તો અસંખ્ય કલા અને કામ છે. આમાંથી કાંઈ પણ કરવામાં કોઈ ખાસ હુન્નર કે પ્રતિભાની જરૂર નથી. એ આપણા રોજિંદા જીવનનો જ એક એવો હિસ્સો છે જેને લાઇમલાઈટ નથી મળી. એના ઉપર થોડો ફોકસ કરીએ તો એ આપણા જીવનને જરૂર થોડું ચમકાવશે.
સો ”સેલિબ્રેટ યોર નોર્મલસી ઈન એ યુનિક વે’.

પુરુષની નજરથી સ્ત્રી પર થતી અસર -A man’s gaze at woman tells many things about him…

‘પુરુષની નજરથી સ્ત્રી પર થતી અસર’

દરેક સ્ત્રી એ પછી કિશોરી, કુમારી કે શ્રીમતી હોય, પુરુષ ની નજર ની ભાષા ને સમજતી હોય છે. અહીં પુરુષ એટલે એ બધાજ; છોકરો, જુવાન કે વૃદ્ધ, ભાઈ, કાકા, મામા, પિતા કે પતિ કોઈપણ સંબંધમાં હોય. હું એ નિશ્ચિતરૂપે કહીં શકું કે કોઈપણ સ્ત્રી (એટલીસ્ટ ઈન ઇન્ડિયા) એવી નહિ હોય જેણે જીવન માં કોઈ પુરુષની નજર કે શબ્દો થી ઓકવર્ડ ફીલ ન કર્યું હોય. પરંતુ આપણે એવા સમાજ માં રહીયે છીએ જ્યાં અપહરણ થયા પછી પણ સીતા એ અગ્નિપરીક્ષા આપવી પડે એટલે મોટા ભાગે સ્ત્રીઓ ચૂપ રહે, અવગણે કે પછી સહન કરે. આજના જમાનામાં અમુક સ્ત્રીઓ પોતાના સાથે થતા દુરાચાર માટે અવાજ ઉઠાવતી થઇ છે. એ સ્ત્રી જે જેન્યુઈનલી પોતાની સાથે થયેલા દુરવ્યવહાર ને સમાજ સમક્ષ લાવી શકે એ બહાદુર કહીં શકાય. કારણ કે જે દેશમાં સ્ત્રીના પોશાક અને મેરિટલ સ્ટેટ્સ થી એના વિષે મત બંધાતો હોય ત્યાં મૌન તોડી બોલવું એ નીડરતા જ છે. હમણાંજ ઉત્તરાખંડ ના CM સાહેબે કરેલી ટિપ્પણી મુજબ રીપ્પ્ડ(ફાટેલા) જીન્સ પહેરેલી સ્ત્રી સોસાયટીમાં અને સંતાનો પર ખરાબ અસર કરે છે એવું એમનું માનવું છે. છોકરાઓ જેવું જોશે એ કરશે જેથી સ્ત્રીએ સભ્યતા વાળા વસ્ત્રો પહેરવા જોઈએ એવું પણ એ કહે છે.

મારે એમને અને સમાજ માં વસતા દરેકને એ પ્રશ્ન પૂછવો છે કે પહેરવેશ થી કેટલો ફર્ક પડે? હું ૨૨ વર્ષ ની થઇ ત્યાં સુધી મને સ્લીવલેસ કે શોર્ટ્સ પહેરવાની પરમિશન ન હતી સી-થ્રુ તો ભૂલી જાઓ. છતાં પણ સ્કૂલ અને કોલેજ દરમિયાન રખડેલ છોકરાઓ પાછળ આવતાં, વિસલો વગાડતાં. ઘણીવાર હું મમ્મી-પપ્પાને કહેતી પણ નહતી કારણ કે મને એવો ડર કે મારુંજ ક્યાંક ખરાબ લાગે. દરેક છોકરી પોતાની સાથે બનતા અપ્રિય બનાવ માટે ક્યાંક પોતાનો વાંક જોતી હોય છે, કદાચ એને અસ્વીકાર નો ડર લાગતો હોય છે.લોફર અને આવારા છોકરાઓ મારા જેવી ઘણી છોકરીઓ ના શ્વાસ રૂંધાય જાય ત્યાં સુધી પીછો કરતા હશે. એ કરવા પાછળ નો હેતુ શું? મસ્તી કે પછી કોઈ રીતે છોકરીને અડકીલેવાનો ગંદો ઈરાદો? માત્ર ત્રાહિત પુરુષોજ નહિ ફેમિલીમાં પણ આવા ઘણા બનાવ બનતા હોય જ્યાં સ્ત્રીઓ પુરુષો ના ખરાબ વર્તન થી શોષાય છે કે સહન કરે છે. આ વિષય ઉપર ઘણી ફિલ્મો પણ બની છે.

મારી મમ્મી એ ૪૦ વર્ષ નોકરી કરી.સાડી પહેરી અને અમુક વર્ષો તો માથે ઓઢીને પણ, અને આજ સુધી એણે જિન્સ નથી પહેર્યું છતાંપણ મેં નોકરી ચાલુ કરી ત્યારે એણે મને સ્ત્રી તરીકેની અમુક અગત્યની સલાહ આપી હતી:
-કોઈ મેન સાથે કાર માં હાઈવે પર કે લોન્ગ ડિસ્ટન્સ એકલા જવું નહિ બંને તો આગળ બેસવું પણ નહિ.
-રીક્ષા માં જો કોઈ મેલ ની બાજુમાં બેસવું જ પડે એમ હોય તો યુવાન ની બાજુ માં બેસવું વૃદ્ધ પાસે નહિ.
-પરુષ ની નજર થી આપણને સમજાય જાય કે એના મન માં આપણા માટે કેવા વિચાર છે.
મારી મમ્મી એ પણ એના જીવનમાં ઘણીવાર આવા ઓકવર્ડ અનુભવ કર્યાજ હશે અને એટલેજ પોતાની દીકરીને એનાથી બચાવવાં માટે આવી સલાહ આપવીજ પડી હશે.

મને એ પ્રશ્ન થાય કે કોઈ છોકરો જયારે નોકરી કરવા જાય ત્યારે એની માં એને શીખવતી હશે કે સારું આચરણ રાખજે, હું પુરુષ ની નજર નો શિકાર થઇ હતી પણ તું કોઈ છોકરી કે સ્ત્રી ને તારી નજર થી ન રંજાડતો, તારા શબ્દો થી એને શરીર કે પોશાક વિષે શરમ ન અપાવતો. છોકરાઓએ તો બસ જોબમાં એક્સેલ કરવાનું એજ શુભેચ્છઓ સાથે ઘરથી રવાના કરી દેવાતાં હોય છે.

હમણાં એક AAP પાર્ટી ની લેડી ના પીક્સ પર બીભત્સ કૉમેન્ટ્સ કરી પુરુષો મજા લેતા હતા. એ કહેવું જરૂરી છે કે લેડી એ પણ સાડી પહેરી હતી અને અરવિંદ કેજરીવાલ ની આપ પાર્ટી નું બેનર ગળા માં પહેર્યું હતું. કેજરીવાલ નો ફોટો એના ચેસ્ટ અને સ્ત્રીઓ માટે વપરાતા બ્રેસ્ટ પર આવતો હતો એમાં તો વિરોધ પક્ષના લૂખ્ખાઓ મચી પડ્યા. FB કે સોશ્યિલ મીડિયા પર તો વધારે સહેલું છે આવા અશ્લીલ શબ્દો થી પ્રહાર કરવો આઇડેન્ટિટી છુપાવીને. આવા અપમાનજનક અને મલિન વર્તન માટે લેડી એ સાયબર સેલ ને ફરિયાદ પણ નોંધાવી. તો રાવત સાહેબ અને એમના જેવા બીજા બધાં જે એમ સમજતા હોય કે સ્ત્રી ના પહેરવેશ થી પુરુષ ઉત્તેજાય છે કે પ્રોવોક થાય છે તો લિસન: યુ આર સિક એન્ડ યુ આર રોન્ગ.ગ્રો અપ! ખરાબ નજર ધરાવતો પુરુષ તો બુરખા ની આરપાર જોઈ લેતો હોય છે, માત્ર સ્ત્રી નામની વસ્તુ સામે હોવી જોઈએ. એ દુઃખ ની વાત છે પણ સ્ત્રીઓને જાતીય આનંદ અને પ્રસન્નતા માટે ઓબ્જેકટીફાય કરવામાં આપણે કોઈ કસર નથી છોડતા.

We can grow old but we have to grow -Up! A human cant be a bonsai, he has to grow both in character and action ~#Mittal

હા, શોર્ટ્સ પહેરીને મંદિર માં ન જઈએ, પ્રોફેસર હોય તો કોલેજ માં રિવીલિંગ કપડાં ન પહેરીયે પણ બીચ પર તો બિકીની પહેરી ફરી શકાય અને ફ્રેન્ડ્સ જોડે બરમુડા પહેરીને પણ જઈ શકાય. ૧૦ વર્ષ થી સિંગાપોર માં રહું છું અને એ કહીં શકું કે આ દેશ સ્ત્રીઓ માટે જન્નત છે કારણ કે સજા નરક સમાન અપાય છે કોઈ સ્ત્રી સાથે કરેલા મોલેસ્ટેશન માટે.એક પુરુષ તરીકે જયારે મારો પાર્ટનર એમ કહે કે જો મારે દીકરી હોય તો હું એને આજીવન અહીંજ સેટલ કરું. એનો અર્થ એ થાય કે પુરુષ જયારે પિતા બંને ત્યારે એને એની દીકરી ની ચિંતા થવાં લાગે, પણ એ દીકરીઓ નું શું જે તમારીજ આસપાસ કામ કરે છે? એમના પિતા પણ ચિંતિત નહિ હોય? મેં એસ ટી બસ માં પણ મુસાફરી કરી છે અને એરપ્લેન માં પણ. એવા પુરુષ ની માનસિકતા માં બહુ ખાસ ફર્ક નથી હોતો જેને સ્ત્રીમાં ફક્ત એનું શરીર જ દેખાય છે. એસ ટી વાળા છોકરાઓ હાથ અને કોણી મારીને સળી કરે અને એરપ્લેન વાળા એરહોસ્ટેસ ને વારંવાર બોલાવી એની સાથે નજીક થી વાત કરવાનો આનંદ લે. માંદગી મગજ અને વિચારો માં છે. દરેક પુરુષ એ જાણતો હોય છે કે એણે એની નજર અને વર્તન પર નિયંત્રણ રાખવું જરૂરી છે, પણ જ્યાં કોઈ નુકશાન વગર ફાયદો લેવાતો હોય તો એ તક છોડી શકતો નથી. ત્યારે એ નજર અને આચરણ પરનું સંતુલન ગુમાવી બેસે છે. સિંગપોર, સાઉદી અરેબિયા, ઈરાન, યુએઈ જેવા દેશોના કાયદાઓ આવા દુષ્ટ વિચારો ને કાબૂ માં લાવવાં માટે અત્યંત જરૂરી છે. એ ભારત તારા કાયદા ક્યારે સ્ટ્રોંગ થશે?

આપણને આશ્ચર્ય થાય કે આવી માનસિકતા કોઈ જન્મતા ની સાથે તો નહિ લાવતું હોય તો ક્યાંથી પ્રવેશતી હશે? સ્ત્રી જોબ માં સારું કરે તો બોસ સાથે ચક્કર હશે, કોલેજમાં માર્ક્સ સારા લાવે તો પ્રોફેસર સાથે ચાલુ હશે, એક થી વધારે મેલ ફ્રેન્ડ્સ હોય તો બેડ ગર્લ, ટૂંકા કપડાં પહેરે તો પ્રોવોકેટિવ, સાદી સિમ્પલ હોય તો બહેનજી,
ડિવોર્સડ હોય તો અભિમાની, સિંગલ હોય તો અવેઇલેબલ ! સ્ત્રીઓ ના શરીર અને દેખાવ પરનાં જોક્સ આપણા થકી ફોરવર્ડ થાય જ કેમ? હ્યુમર અને ચિપ જોક્સ માં ફર્ક છે. રમૂજ આનંદ સ્ત્રી-પુરુષ ના હળવાં ટુચકા એકબીજા સાથે શેર કરી મસ્તી કરીએ પણ સ્ત્રીઓ ના શરીર ને એક ‘ઓબ્જેક્ટ’ ન જ બનાવી શકાય. સોશ્યિલ મીડિયા માં ‘બાયડીયું’ ના ફોટાને જ લાઈક મળે, સ્ત્રીઓ કઈ પણ લખે એટલે પુરુષો કૉમેન્ટ્સ આપે એવું કહેનારા પુરુષોને હું મારા અંગત અનુભવ થી એ પણ કહીશ કે એવા પુરુષો પણ છે જે પર્સનલ માં લેખ સારો છે એમ કહે છે અને પબ્લિક માં કોમેન્ટ એટલે નથી કરતા કારણ કે એમને બીજા પુરુષોની પર્સનલ કોમેન્ટ નો ભોગ નથી બનવું. કાલે સવારે જયારે તમારી દીકરી કે પત્ની કોઈ આર્ટમાં આગળ વધશે ત્યારે તમે જ એમની કળાને દુનિયા સમક્ષ પ્રસ્તુત નહિ કરો? ત્યારે તમે પ્રોત્સહન આપશો અને બીજા પાસે થી ઇચ્છશો પણ ખરા. આ દુનિયા એક અરીસા જેવી છે જેવી તમારી એકશન હશે એવુંજ રિફલેકશન તમને સામે આપશે એ ભૂલવું એ મૂર્ખતા છે.

સ્ત્રીઓને પારખવા માટે કે જજ કરવા માટે આપણે હરદમ તૈયાર જ હોઈએ છીએ, અને સ્ત્રીઓ ખુદ પણ એમાંથી બાકાત નથી. ઘણી સ્ત્રીઓ પોતાની જાતિ નું સન્માન નથી કરતી અને ઘણીવાર નબળા પુરુષોનો ફાયદો પણ લે છે એમાં ના નથી. પોતાની મરજી થી કોઈ પોતાનું માન ગુમાવે તો એને સમજાવી શકાય રોકી ન શકાય. પણ સ્ત્રીની કન્સેન્ટ વગર એની સાથે અશ્લીલ વ્યવહાર કરવો એ અપરાધ જ છે.
જયારે મનુષ્ય એમ સમજશે કે એ માત્ર પુરુષ કે માત્ર સ્ત્રી નથી બંને એકબીજા માં થોડાઘણા અંશે વસે છે ત્યારે કદાચ એની આ વૃત્તિ અને પ્રકૃતિ સુધરશે. પ્રેમ આપવો, સંભાળ કરવી,રુદન કરવું એ સ્ત્રીની પ્રકૃતિઓ શું પુરુષ માં નથી? પોતાના છોકરાઓ નું રક્ષણ કરવું, કામ કરવું, ક્રોધ આવવો આ પુરુષના લક્ષણો સ્ત્રીમાં નથી? જો બંને માં અમુક સમાનતા અને અમુક અસમાનતા હોય તો એ એકબીજા ને કોમ્પ્લીમેન્ટ કરવા જોઈએ અને કરેજ છે. માત્ર શરીર ના ભેદ ના કારણે સ્ત્રી ને કેમ પોતાના શરીર માટે આટલું સજાગ રહેવાનું? એ કેમ મુક્તપણે પુરુષ ની જેમ પોતાનું બોડી સેલિબ્રેટ ન કરે? પુરુષો ૬ પેક્સ ખુલે આમ બતાવે અને સ્ત્રીઓ એ એમનું ફિગર છુપાવવાનું આ કેવી માનસિકતા?

પુરુષ ની નજર અને સ્ત્રી સમક્ષ વપરાતા એના શબ્દો એનું ચરિત્ર અને પાત્ર બંને છતું કરે છે. અલબત્ત, ઘણા પુરુષ મિત્રો એમનો સહકાર, સહાય અને સાથ પણ આપતા હોય છે. આવા પુરુષો નું પ્રમાણ ધીરે ધીરે વધે પણ છે એટલે આપણે આશાવાદી બની શકીયે. ધેર ઇસ લાઈટ એટ ધ એન્ડ ઓફ ધ ટનલ…
આવા મેલ્સ ની સખત જરૂર છે. સો બી ધેટ ડિસન્ટ મેન!🕴🙌

✍Written By : Mittal Chudgar Nanavati

‘ઇન્ટેલિજન્સ’ vs ‘ઇનોસન્સ’ ‘Intelligence’ vs ‘Innocence’

લે તને નથી ખબર? બધા ને ખબર છે, કઈ દુનિયા માં છે? શું યાર આટલું પણ નથી આવડતું? નિર્ણય લેતા પહેલા થોડું વિશ્લેષણ કરીને આગળ વધાય ને? મારા અને કદાચ દરેક ના જીવનમાં એવા પ્રસંગો બન્યાંજ હશે જયારે કોઈએ આપણને આવું કહ્યું હશે. આવા પ્રશ્નો નો સામનો કરીએ ત્યારે ક્યારેક આપણે ઓછાપણું અનુભવીએ, એમ થાય કે આપણેજ જાણે અજાણ, અજ્ઞાન કે મૂઢ છીએ. ઘણીવાર આપણા સીધા અને સરળ પ્રશ્નો કે લીધેલા નિર્ણયો માટે કોઈ બુદ્ધિબુઠ્ઠા કહે ત્યારે આપણને આપણીજ અક્કલ પર શંકા જાગે. દુનિયા નો આ નિયમ છે: આપણો લીધેલો નિર્ણય નિષ્ફળ જાય, કોઈ નુકશાની પહોંચે કે કોઈના થકી દગો ખાઈએ ત્યારે આપણી ગણતરી મૂર્ખ, બુદ્ધિહીન કે અજ્ઞાની માંજ થાય. આપણી ભાવનાઓ અને મનઃસ્થિતિ ની કોઈજ કિંમત ત્યારે ન થાય.

મનોવિજ્ઞાન અનુસાર તો બુદ્ધિના ઘણા પ્રકારો છે પણ સામાન્ય રીતે આપણે બુદ્ધિ ને ‘intelligence quotient ‘ સાથે સાંકળીયે છીએ. IQ ના આધાર પર જ જાણે આપણી ઉન્નતિ નો નિર્ધાર છે એવું આપણે માનતા હોઈએ છીએ. છોકરાઓ ના IQ ટેસ્ટ કરાવી આપણે એમનું ભવિષ્ય પણ નક્કી કરવા મથામણ કરીએ છીએ. પણ જીવન માટે અતિ ઉપયોગી એવા બીજા EQ , PQ , SQ એવા ઘણા Q ‘s ને આપણે અવગણીએ છીએ. ઇન્ટેલિજન્સ તો એક ગાઢ સમુદ્ર છે.એના પાણી નો જરૂર પડે ઉપયોગ કરી શકાય પરંતુ એને સંપૂર્ણપણે આપણામાં સમાવી ન શકાય. એ શક્ય જ નથી -ઇટ્સ નોટ હ્યુમન.

મેં જયારે કોલેજ ના બુકસ્ટોર માં પેહલીવાર ‘નયન ને બંધ રાખીને’ ગાયન સાંભળ્યું ત્યારે મને એ ભગવાન ની સ્તુતિ લાગી. જૈન હોવાથી ઘરે સ્તવનો સાંભળતા અને આ ગાયન માં મને એવીજ કાંઈક અનુભૂતિ થઇ. મારી ફ્રેન્ડે જયારે મને કહ્યું કે એ પ્રણય ગીત છે ત્યારે મને મારી નિર્દોષતા પર હસવું આવ્યું. ક્યાં પ્રણય ગીત અને ક્યાં ભક્તિ ગીત! જો એ સમયે FB હોત અને ભોળપણ માં મેં એ શેર કર્યું હોય, ‘લવ ધિસ ડિવોશનલ સોન્ગ’ તો? લોકો માટે મનોરંજન અને ટ્રોલ નો વિષય બની રહેત. કહે છે ને ભોળપણ હોય ત્યાં ભગવાન સાથ આપે છે, એટલે એવું ન બન્યું ઉલટું હું એ ચૈતન્ય ની ઔર નજીક જઈ શકી આ ગાયન થકી.
નાની હતી ત્યારે મારા પપ્પા મને હંમેશા મારા મિત્રો ના પુરા નામ પૂછતાં અને મને ક્યારેય પુરા નામ યાદ ન રહેતા. કોઈ મિત્ર ને ત્યાં જવાનું હોય તો એ વળી વળી ને અટક પૂછે એટલે હું યાદ રાખી ને આવું અને કહું,એ પાછળ નો પપ્પા નો હેતુ જાણવામાં પણ મને રસ નહતો. સ્કૂલ પુરી થઇ ત્યાં સુધી હું એ સમજી નહતી શકી કે અટક થી માણસ નું બેકગ્રાઉન્ડ અને ઘણીખરી ઓળખ મળી શકે! કોલેજમાં જયારે કોઈ કટાક્ષ માં બોલે કે સરકાસ્ટિક જોક કરે ત્યારે એ મને ભાગ્યેજ સમજાતા. પછી તો મેં એ ધારી લીધું હતું કે મને જોક્સ ન સમજાય એટલે સાંભળવાજ નહિ. ત્યારે મારા પરમ મિત્ર એ મને સમજાવ્યું કે તું બરાબર સાંભળ ધ્યાન થી સંભાળ, ન સમજાય એવું કશું ન હોય ( એટલે આજનો સિનારિયો જુદો છે હો, હવે થોડા સમજાય છે). છતાં બુદ્ધિજીવીઓ સમક્ષ તો હું કહેવાય ને ‘ટ્યુબલાઈટ’ જ રહીશ. આ બધા પ્રસંગોમાં ક્યાંક એક નિર્દોષતા છે. કહેવાય છે શિવ માં પણ શાણપણ અને ગાંડપણ બંને છે અને એટલેજ એમને ભોલેનાથ કહેવાય છે. પણ નિર્દોષ હોવું અને અણસમજુ કે બેવકૂફ હોવું એ વચ્ચે એક ફાઈન લાઈન છે અને બેવકૂફી કરવામાં હું કેવી રીતે બાકાત હોઉં?

અત્યારે મને સોશ્યિલ મીડિયા લેખક નું ટેગ મળ્યું છે. હું તો ટેગ માં માનતી નથી કારણ કે ટેગ લાગવાથી આપણી સીમા નક્કી થઇ જાય અને એ દાયરા માંજ રહેવું પડે.પણ આપણને બધાને ટેગ આપવાનો શોખ છે એટલે એવરીથીંગ ઇસ લેબલ્ડ ટુડે. જે લોકો FB અને અન્ય ઓનલાઇન મીડિયા માં લખે છે કોઈ સમાચાર માં,કે કોલમ કે પુસ્તકો નથી લખતા એવા લોકો ને આ ટેગ અપાય છે આવું મને તાજેતર માંજ ખબર પડી. ખેર, ૨૦૧૪ માં મેં અંગ્રજી માં એક પુસ્તક લખ્યું હતું. ત્યારે FB માં લખતી નહતી, બ્લોગ પણ શેર નહતી કરતી. માત્ર ૭૦૦ FB ફ્રેંડ્સ અને કોઈજ જાત ની જાહેરાત કે બહુ પબ્લિસિટી કર્યા વગર બુક પબ્લિશ કરી હતી. અલબત્ત પૈસા આપીને પ્રિન્ટ કરાવી હતી.પબ્લીકેશન સારું હતું છતાં પણ મારા તરફ થી કોઈ ખાસ એફર્ટસ નહતા મારી બુક નું માર્કેટિંગ કરવાના. આજે જયારે મહિનાઓ અગાવ મોટા મોટા લેખકો ને માર્કેટિંગ અને એડવરટાઇઝિંગ કરતા અને ઓફર આપતા જોવું છું ત્યારે મને મારી ક્ષતિઓ અને મૂર્ખાઈ સમજાય છે. સિંગાપોર રહી ખાસ કરી ગુજરાત ના સ્ટુડન્ટ્સ માટે પુસ્તક લખ્યું જે મારા અનુભવો પરથી મને લાગ્યું કે પરીક્ષા ની તૈયારી માટે અગત્ય નું છે. કન્ટેન્ટ માટે આજે પણ હું કોન્ફિડન્ટ છું, ઈટ ઇસ નોટ લેસ ધેન બેસ્ટ! પણ માત્ર વિમોચન થી, વિજ્ઞાપન વિના લોકો સુધી કેમ પહોંચી શકાય એ પણ સિંગાપોર થી? જે લોકો એ વાંચ્યું એમના પ્રતિસાદ ખૂબ સરસ હતા. ઘણા આપણા ગુજરાતીઓ એ USA માંથી પણ મેસેજ કર્યા હતા. લોકપ્રિય લેખક અને વક્તા જય વસાવડા ના હસ્તે વિમોચન પણ થયું હતું. એમની જોડે કોઈ અંગત ઓળખાણ ન હતી(આ સ્પષ્ટ કરવું પડે) પણ એમણે પુસ્તક ખૂબજ ઉપયોગી છે સ્ટુડન્ટ્સ માટે એમ કહી એમના રવિવાર ના લેખ માં પણ રેફરન્સ આપ્યો હતો.પણ હાં, મારો એ પ્રયાસ સફળ ન કહેવાય. સંતોષ કરી શકાય પણ સેલિબ્રેશન ન થાય. એનું કારણ થોડી સમજણની કચાસ અને માર્કેટિંગ સ્કિલ્સ અને વિઝન નો અભાવ. એ વાત પણ એટલી સાચી છે કે જો મને બધી પ્રોસેસ ની ખબર હોત તો કદાચ હું પુસ્તક પૂરું જ ન કરી શકત. કારણ કે વધુ જાણકારી ચિંતા માં પણ પરિણમે છે. એક ટર્મ છે ‘પેરાલિસિસ બાય એનાલિસિસ’. વધુ પડતી ઇન્ફોરમેશન અને એના વિશ્લેષણ થી આપણે ગભરાઈ જઈએ છીએ અને નિર્ણયો લેવામાં વિમાસણ અનુભવીએ છીએ. મેં જે નીડરતા થી પહેલું પુસ્તક લખ્યું એનાથી વધુ કદાચ બીજું લખતાં હું ખચકાઈશ કે અચકાઈશ કારણ કે હવે ડર લાગશે નિષ્ફળતાનો. મારા અનુભવો પરથી હું એ શીખી કે ઇનોસન્સ રાખવામાં કે મૂર્ખ બનવામાં ક્યારેય એટલું નુકશાન નથી થતું જેટલું ક્યારેય પ્રયત્ન નહિ કરવામાં થાય છે. જયારે આપણે નથી આવડતું અને ભૂલ થઇ એમ સ્વીકારી શકીયે, ત્યારે એક એવા સ્તરે પહોંચીએ છીએ જેને ‘મેચ્યોરિટી’ કહે છે. ‘પરિપક્વતા’ એટલે સમજણ નો સંપૂર્ણ વિકાસ. હોશિયારી કે જ્ઞાન નો ઘડો તો ક્યારેય ભરાતો નથી એ તો સતત શીખવાની અને ઉમેરવાની પ્રક્રિયા છે.
I know that I know Nothing- Socrates

વાત એવી છે આપણે આપણી લિમિટેશન્સ કે મર્યાદાઓ સ્વીકારતા ગભરાઈયે છીએ. આવડવું અને જાણવું મહત્વ નું નથી પણ એ દેખાડવું કે આવડે છે એ અત્યાવશ્યક થઇ પડે છે. ‘આઈ ડોન્ટ નો’ કહેવામાં આપણને લો ફીલ થાય છે. આપણી સો કોલ્ડ ઇન્ટેલિજન્સ ને ફટકો લાગે છે. જેવી રીતે જાણકાર હોવાથી કોઈ જ્ઞાની કે પંડિત નથી બની જતું એમ અજાણ હોવાથી કોઈ અજ્ઞાની કે બૉઘું નથી બની જતું. જાણકારી તો પાન ના ગલ્લે પણ મળી જાય પણ જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે વાંચન, અભ્યાસ, મનન અને ચિંતન પણ જરૂરી છે. ડગલે ને પગલે લેવાતા જીવન ના નિર્ણયો અને બાબતોમાં ક્યાંક આપણે નિર્દોષ હોઈએ છીએ તો ક્યાંક મૂર્ખ, ક્યાંક બુદ્ધિશાળી તો ક્યાંક મૂઢ. ક્યાંક અજ્ઞાની તો ક્યાંક ચતુર. મન અને મગજ ના નિર્ણયો માં ભાગ્યેજ હાર્મની હોય છે અને એટલેજ મોટા ભાગે કોઈ પણ પ્રકાર ના ડિસિશન લેતા પહેલા આપણે કન્ફ્યુઝડ હોઈએ છીએ.મગજ બુદ્ધિ થી કામ લે છે જયારે મન ઈંટ્યૂશન( અંતર્જ્ઞાન) થી, મગજ ગણતરી કરે છે જયારે મન મુક્તપણે પ્રેમ થી કામ લે છે. મગજ ને ભય સમજાય એટલે એ રૅશનલ છે જયારે મન ને આઝાદી માં રસ છે એટલે એ નિર્ભીક વલણ ધરાવે છે. કોઈપણ માણસ માત્ર મન કે મગજ થી ચાલી નથી શકતો એટલેજ એ બુદ્ધિસંપન્ન છે કે બુદ્ધિવિહોણો એનો અંદાજ લગાવવો ખોટો છે. એક જ લાક્ષણિકતા ધરાવતો માણસ આગળ વધી શકે છે – ‘હંમેશા શીખતો’. જેને નબળાઈઓ સ્વીકારતા અને સદાકાળ શીખતાં આવડે એને કોણ પછાડે? બસ હિમ્મત થી આગળ વધવું પછી એ નિર્દોષ અંતઃકરણ થી હોય કે પછી સર્વોચ્ચ બુદ્ધિ થી !

Why one falls in Love? પ્રેમ માં માત્ર પડી જ શકાય , વિચારી કરી ન શકાય💓

“Falling in love “Why one falls in love?

પ્રેમ! પ્રેમ શું છે કોને ખબર? અને પ્રેમ શું છે એ સહુ કોઈને ખબર. આ બંને વાત સર્વાંશે સાચી છે. પ્રેમ નો સંપૂર્ણ પ્યાલો દરેક વ્યક્તિ એ કદાચ પીધો ન હોય પરંતુ એનો રસ બધાએ જ માણ્યો હશે એમ સહજતાથી કહી શકાય. પ્રેમ થવો, પ્રેમ કરવો અને પ્રેમ ને જાણવો અત્યંત સરળ હોવા છતાં સદીઓથી આપણે પ્રેમ વિષે થોડું ઔર સમજવા, જોવા અને વાંચવા માટે આતુર જ રહીયે છીએ.કોઈપણ ઉંમરે પ્રેમ વિષે ની દરેક વાત આપણને કેમ આકર્ષતી હશે ? પ્રેમગીત હોય કે પ્રેમ કહાની, પ્રેમમિલન હોય કે પ્રેમવિરહ, વાસ્તવિક હોય કે કાલ્પનિક, પ્રેમ સંબંધિત લાગણીઓ આપણને ચુંબક ની જેમ પોતાની તરફ ખેંચે છે. પ્રેમ વિષે ની અગણિત વાતો, વાર્તાઓ, દ્રષ્ટાંતો અને કવિતાઓ હોવા છતાં પણ આ વિષય હંમેશા મનમોહક અને રસપ્રદ જ રહે છે. એનું કારણ છે કે પ્રેમ એક એવો અનન્ય અનુભવ છે જેને શબ્દો માં ઢાળવાની કોશિશ કરી શકાય પરંતુ સંપૂર્ણપણે એનું વર્ણન નથી થઇ શકતું. પ્રેમ એક એવું રહસ્ય છે જેનું અનુમાન કરી શકાય પણ એનો હલ ન કરી શકાય. પ્રેમ એક એવી જીગ્સૉ પઝલ છે જેનું ચિત્ર સામે હોવા છતાં પણ એને ગોઠવવામાં આપણે હંમેશા ગોથા ખાઈએ છીએ.આ ગૂઢતા ને કારણેજ કદાચ આપણે પ્રેમ તરફ હરદમ મોહિત થઈએ છીએ.
The mystery of Love is greater than the mystery of Death –Oscar Wilde

પ્રેમ ના રંગ, રૂપ,આકાર અને સ્વાદ નો અનુપમ એહસાસ દરેક મનુષ્ય માટે તદ્દન જુદા હોય છે.દુનિયા ની કોઈપણ બે પ્રેમ કહાનીઓ ક્યારે પણ સમાન નથી હોતી. સ્નેહાળ, રમતિયાળ, નિર્દોષ અને નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ થી લઈને ઓબ્સેસિવ,ઈરોટિક, રોમેન્ટિક અને મેચ્યોર લવ સુધી પ્રેમ નો વર્ણપટલ ખૂબ જ લમ્બો છે.

બાળપણ નો નિર્દોષ પ્રેમ માત્ર એકબીજા નો સાથ ઈચ્છે છે. પ્રેમ ની વ્યાખ્યા શું છે એ જાણવાની જરૂરત પણ ત્યારે નથી હોતી, માત્ર સાથ મહત્વ નો હોય છે. એકબીજા ની આંગળી પકડી દોડવાની, એકબીજા ને પોતાની નાની નાની વસ્તુઓ ની ભેટ આપવાની, ભેટ ને સરસ સાચવવાની, રમવા માટે એકબીજા ની રાહ જોવાની અને પોતાની ફેવરેટ ચોકલૅટ શેર કરવાની અલૌકિક મજા આ પ્રેમ માં ભરપૂર હોય છે. બાળપણ માં આપણે પ્રેમ નું આગળ નું પગલું કયું હશે એ વિચારવા માટે સક્ષમ નથી હોતા અને એટલેજ પ્રેમ ની પ્રત્યેક પળને મન ભરીને જીવીયે છીએ.

યૌવન માં પ્રવેશતા ની સાથેજ પ્રેમ ના લાર્જ સ્પેક્ટ્રમ અને સપ્તરંગી રંગો નો એહસાસ આપણને થવા લાગે છે. પ્રેમ ના રંગ માં રંગાવવા માટે કોઈ તૈયારી ની જરૃર નથી હોતી કારણ કે એ અતિ સ્વાભાવિક છે. આપણી ઉંમર, ઉમંગ અને તરંગ પ્રેમ રંગોના આલિંગન માટે ઉત્સુક હોય છે. પ્રેમ માં મુક્ત મને પડવા ,એની આગ માં બળવા અને એની ઊંડાઈ માં ડૂબવા આપણે કુદરતી રીતે તૈયાર જ હોઈએ છીએ. દિલ અને દિમાગ ફાયર ટ્રાયંગલ ના ઓક્સિજન અને એટમોસ્ફિયર નું કામ કરે છે, જરૂર હોય છે તો બસ એક સ્પાર્ક ની ! એવો સ્પાર્ક જે ફાયર ઓફ લવ ને પ્રજ્જવલિત કરે. આ સ્પાર્ક ક્યાં શોધવો? ના, એ શોધવાથી ક્યારેય મળતો નથી. પ્રેમ ક્યારેય શોધવાથી મળતો નથી અને પરાણે થતો નથી. પ્રેમ માં તો બસ પડી જવાય છે. But ,Why do we say Falling in love? Why one falls in love?

પાર્ટિકલ ફઝિક્સ ની દ્રષ્ટિ એ જોઈએ તો આપણે બધા જ અણુઓથી બનેલા છીએ. આ અણુઓ સતત એકબીજા સાથે ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક તરંગો ની આપ-લે કર્યા કરે છે. જયારે બે વ્યકિતઓ ની તરંગલંબાઇ રેસોનેટ થાય છે અથવા તો અનફોર્સ્ડ રેઝોનન્સ વડે તેમની વચ્ચે મહત્તમ ઉર્જા ની આપ-લે થાય છે ત્યારે એક પ્રબળ કુદરતી આકર્ષણ મારફત એકબીજા તરફ ખેંચાય છે. આ ઇન્ટેન્સ ફોર્સ પર કોઈનો કાબુ નથી રહેતો અને એટલેજ બે વ્યક્તિ પ્રેમ ના સાગર માં મુક્તપણે પડે છે. So we say “we fall in love”. જયારે આપણે મૂકપણે પડીયે ત્યારે આપણે વેઈટલેસ ફીલ કરીએ છીએ અને એટલેજ દરેક વ્યક્તિ પ્રેમ ની રોલર કોસ્ટર રાઈડ માં ફ્રી ફોલ કરવા અતિ ઉત્સુક હોય છે.

પ્રેમ માં પડ્યા પછી નો સ્ટેજ ખૂબ જ શૌર્ય માંગી લે છે. એકબીજા ને કહેવું એટલું સહેલું નથી જેટલું પ્રેમ નું સ્વાભાવિક રીતે થઇ જવું. છોકરાઓ જન્મ થીજ છોકરીઓ કરતા થોડા ઇન્ફિરિયર હોય છે. એનું કારણ કદાચ કુદરતે છોકરીઓને આપેલી ખૂબસુરતી અને સર્જનાત્મક તાકાત હોય શકે. એટલેજ પોતાના પ્રેમ ને છોકરી સામે પ્રસ્તુત કરવામાં એ ડરે છે, ખચકાય છે અથવા તો રિજેકશન ના ભયે પ્રેમ ને દબાવી દે છે. I love you કહેવાની હિંમત ન દાખવીશકનાર ઘણા લોકો પાછળ થી પછતાય છે. પરંતુ પ્રેમ ની પૂર્વશરત જ રિજેકશન છે એ કેમ ભૂલી શકાય? જે આગ પ્રેમ ને પરિપક્વ બનાવે છે એજ અગ્નિ પ્રેમ ને બાળી પણ શકે છે. પ્રેમ અને પેઈન એકબીજા સાથે અજોડ રીતે સંકળાયેલા છે.
But only love can break your heart
Try to be sure right from the start
Yes, only love can break your heart
What if your world should fall apart..

જે વ્યક્તિ પ્રેમ ને વ્યક્ત કરે છે એ ખરેખર દૃઢનિશ્ચયી અને બળવાન છે. છોકરીઓએ પણ પોતાની નીડરતા દેખાડી પોતાનો પ્રેમ દર્શાવવો જોઈએ. જ્યાં હું અને તું ઓગળી ‘આપણે’ થઇ જઈએ એજ તો પ્રેમ છે, તું કહે કે હું કહું, શું ફર્ક છે ? પ્રેમ તો બંને નો છે. એકબીજા ને પામવાની ઈચ્છા બંને ની છે તો પછી કહેવામાં વાર શેની?
જ્યાં અહમ નો અંત આવે ત્યાં જ પ્રેમ સ્વતંત્ર રીતે રહી શકે છે. જયારે પઝેશન કરતા એપ્રિશીયેશન વધારે માન્ય રાખે ત્યારે પ્રેમ પાંગળી શકે છે નહીંતર સંકોચાય જાય છે.
Don’t say I will love you forever, because I will be your Ego, say love would be forever, even if we are not around love will still be there….

જે વ્યક્તિ પાસે દિલ ખોલી ને રડી શકાય અને આપણા રુદન નો વગર કારણે આરોપ પણ એના ઉપર ઢોળી શકાય એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એવું કહી શકાય. જ્યાં પોતાની નબળાઈઓ છુપાવવી ન પડે પણ એનેજ તાકાત માં બદલવાની સામી વ્યક્તિ ની કોશિશ હોય એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય. તમારી ક્ષમતા પ્રમાણે તમને મહત્તમ સિદ્ધિઓ મળે એ માટે ના બનતા પ્રયાસ અને પ્રાર્થના કરે એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય.જે વ્યક્તિ તમારા સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ નો સ્વીકાર કરી શકે એ વ્યક્તિ તમારા માટે છે એમ કહી શકાય.

પ્રેમના પ્રયત્નો અને પરિણામો ને સ્વીકારવા માટે જયારે બંને વ્યક્તિઓ સજાગ અને તૈયાર હોય ત્યારે જ પ્રેમ સંબંધ માં પરિણમે છે. પ્રેમ ને કોઈ સંબંધ માં બાંધવો જરૂરી નથી, કોઈ પણ સંબંધ વગર પણ પ્રેમ તો રહી જ શકે છે. હાં, સમાજ એને સ્વીકારે એની શરત ન હોય તો. સમાજે તો ઘણા પ્રેમ ના ગળા દબાવી દીધા છે અને દબાવતુંજ રહેશે. માત્ર પ્રેમ સમાજ માં કયારેય સ્વીકાર્ય નહતો, એટલેજ રૂઢિગત સંબંધ માં ન બંધાય શકનાર ઘણા પ્રેમીઓ નો પ્રેમ અધૂરો રહી ગયો. મારા મતે પ્રેમ સમાજ નો ગુલામ ન હોવો જોઈએ, સમાજ ની બુનિયાદ પ્રેમ હોવી જોઈએ. સંબંધ છે એટલે પ્રેમ કરવો એ તો અડજ્સમેન્ટ કહેવાય, અને વ્યવસ્થા આપણા માટે પર્યાપ્ત જ હોય એ શક્ય નથી. પ્રેમ નું સ્થાન હંમેશા ઊંચું હોવું જોઈએ, કારણ કે પ્રેમ જ સનાતન છે, સત્ય છે અને જીવન નો મર્મ છે. પ્રેમ વગર નું બીજું બધુંજ સમાજ ના વ્યાપાર,વ્યવસ્થા અને નિયમો નો હિસ્સો છે.
પ્રેમનો એક જ નિયમ છે ‘આઝાદી’. એકબીજા ને એકબીજા થકી મળતી સંપૂર્ણ આઝાદી.
©
Written By :મિત્તલ

Real purpose of our Body – દેહાભિમાન કે દેહસમ્માન

“દેહાભિમાન”
સ્કૂલ માં હતા ત્યારે શીખવવામાં આવતું ‘body is your temple ‘. શરીર ને સ્વચ્છ, શુદ્ધ અને સ્વસ્થ રાખવાનો પ્રયાસ કરો પણ કેમ શરીર ને મંદિર જેવું દિવ્ય માનવામાં આવે છે એ સમજાવામાં આવ્યું નહતું. આપણી સંસ્કૃતિ ઘડનાર વડવાઓ ઘણા વિચારશીલ હશે એટલે ઘણીબધી જીવનલક્ષી બાબતો પર સિદ્ધાંતો, પરંપરાઓ અને સંસ્કારો ની માહિતી અને જ્ઞાન આપી ગયા છે. એ આપણું કમનસીબ છે કે સાચું અને યોગ્ય જ્ઞાન આપણા સુધી પહોંચાડનાર ની આ યુગ માં ખોટ છે. એટલેજ આજે બધા પાસે માહિતી છે પણ સાચું જ્ઞાન નથી. અધૂરા ઘડા ની જેમ બધા ઇન્ફોરમેશન થી છલકાય છે પરંતુ બે ઊંડા પ્રશ્નો પુછિયે ત્યારે ઉપલબ્ધ માહિતી નો અંત આવી જાય છે. મારા માર્યાદિત જ્ઞાન અનુસાર શરીર એક માધ્યમ છે આત્મા ને મુક્ત કરવા માટે નું, આત્મા નું ઘર શરીર છે.એ પછી કોઈ મનુષ્ય નું હોય કે અન્ય જીવ નું, શરીર એ આત્મા નો આધાર છે. આ આધારરૂપી શરીર નો મહત્તમ ઉપયોગ ત્યારેજ થઇ શકે જયારે એ સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત હોય. એટલેજ શારીરિક અને માનસિક રીતે સ્વસ્થ રેહવું અત્યંત જરૂરી છે. આટલા સરસ ઉદ્દેશ ને ભૂલી ને આજકાલ શરીર ને માત્ર ખૂબસુરતી અને ફિટનેસ સાથે ચોંટાડી દીધું છે. બ્યૂટી પ્રોડક્ટ્સ, ફેશન, ફિટનેસ અને ડાયટિંગ ના નામે એટલા ધંધા વિકસાવી દીધા છે કે શરીર નો પ્રાથમિક ઉપયોગ જ ભૂલાય ગયો છે. શારીરિક સુખ માટે શરીર નો વ્યાપાર કરી માણસ ધરાયો નહિ એટલે હવે એના નામ પર બીજા અઢળક ધંધાઓ ચાલુ કરી દીધા છે. શારીરિક જરૂરિયાત ચોક્કસ પુરી શકાય પરંતુ એને લગતી અનંત ઈચ્છઓ ક્યારેય પૂર્ણ ન થઇ શકે. શરીર માં આસક્ત મનુષ્ય માટે પરમ અવિનાશી પરંબ્રહ્મ ને પામવું અતિ કઠિન છે.

નાના હોઈએ ત્યારે આપણા શરીર ના દેખાવ સાથે આપણને બહુ નિસ્બત નથી હોતું, હા જિજ્ઞાસા કે કુતુહલ જરૂર હોય છે. બાળકો પ્રકૃતિની અજાયબીઓ નું અન્વેષણ કરવામાં એટલા વ્યસ્ત હોઈ છે કે ભાગ્યેજ પોતાના દેખાવ માં રસ લેતા હોય છે. એમને મન કુદરતી રીતે જ બધું નયનરમ્ય હોય છે. કોઈ છોકરો એની મમ્મી ને ‘મેં કયું કાલા’ એવું પૂછતો હશે? આઈ રીઅલી ડાઉટ! બાળકો સ્વયં સાથે સંતુષ્ટ જ હોય છે પણ આપણે એ સમજી નથી શકતા એટલે બાળકો ને સુંદર બનાવવામાં આપણને ખાસ રસ હોય છે. છોકરીઓ ને બાર્બી ડોલ અને છોકરાઓને હીરો જેવા દેખાડવાના પ્રયાસો કરતા રહીયે છીએ. એટલેજ જેમ જેમ મોટા થતા જઈએ તેમ આપણે આપણા શરીર પ્રત્યે સજાગ થતા જઈએ છીએ. છોકરીઓ ના વર્ણ, કાયા અને દેખાવ ને લઇ ઘણાં આન્ટીઓ લગ્ન માટે સારો છોકરો નહિ મળે એના માટે ચિંતિત હોય છે. એટલેજ છોકરીઓ ત્વચાની સુરક્ષા માટે દુપટ્ટા ફેસ પર લપેટીને ફરે, તડકો ટાળે અને ઘણો સમય એની સંભાળ માં કાઢે. મેં ભાગ્યેજ છોકરાઓને સ્કિન માટે કેર કરતા જોયા છે. એ વાત મને ખરેખર તુચ્છ અને મામૂલી લાગે છે. માત્ર દેખાવ તમારા અસ્તિત્વ, સ્વભાવ, બુદ્ધિ, સમજ અને મન ઉપર કેવી રીતે આધિપત્ય રાખી શકે? બાળપણ થી લઈને કોલેજ પુરી કરી ત્યાં સુધી, કોઈ સનસ્ક્રીન કે ફેરનેસ સોપ વગર મસ્તી થી ખુલા આસમાન ના ઝળહળતા સૂર્ય નીચે સ્પોર્ટ્સ રમવાનો લ્હાવો મેં લીધો છે. સુરજ ના કિરણો થી ત્વચાને હાનિ થાય એ તો બહુ મોડી હાનિ પહોંચી ગયા પછીજ ખબર પડી. ખૂબ જ ખીલ થવાથી ત્વચા બગડી એની થોડી પીડા હતી પરંતુ મુક્તમને તડકામાં રમવાનો આનંદ મને આજે પણ યાદ છે. મારી મમ્મી એ મને એવી ફ્રીડમ અને આત્મવિશ્વાસ આપ્યો જે દરેક વ્યક્તિ પાસે હોવો જોઈએ, શરીર અને દેખાવ થી પર થઈને તમારા સ્પિરિટેડ નેચર ને સેલિબ્રટ કરવાનો. હું તો ઇચ્છુ કે આજની છોકરીઓ ની બર્થ ડે થીમ બાર્બી અને પ્રિન્સેસની જ નહિ પણ ક્રિકેટ, ટેનિસ,સ્પોર્ટ્સ કે પોલિટિકલ આઇકોન્સ ની પણ હોય.આંગળી ના ટેરવે ગણાતા વુમન સ્પોર્ટ્સ લિસ્ટ માં આવનાર પેઢી મોટો વધારો કરે એવી તાલીમ પણ એમને મળવી જોઈએ. ડાન્સ, સિંગિંગ, ફિલ્મો, બ્યૂટી પેજન્ટ ની જાહેરાતો ના પૂર છે પણ વુમન ને લગતા બીજા કેરિયર વિકલ્પો ને પણ સપાટી પર લાવવા જોઈએ.
(મીથાલી રાજ ઉપર મૂવી બની રહી છે એની મને ઘણી ખુશી છે)

આજના યુગ માં સૌંદર્ય એક વ્યવસાય અને શરીર એનું સાધન બની રહ્યું છે. ફિટનેસ ઇસ ફોર વેલબિંગ નોટ ફોર લૂક્સ અલોન. યોગ અને કસરત થી શરીર સુમેળ અને તંદુરસ્ત રાખવું જરૂરી જ નહિ અનિવાર્ય છે કારણ કે શરીર પાસે આપણે ઘણું કામ લેવાનું છે, અંતે મુક્તિ નું પણ. મેન્ટલી એન્ડ ફિઝિકલી ફિટ રહેવાથી માણસ આપોઆપ સુંદર બની જાય છે. ફિટ રહેવાનો મતલબ સ્ટારવિંગ(ભૂખ્યા રેહવું) નથી. શરીર ને ખાવા સાથે કોઈ તકલીફ નથી, વધુ પડતું ખાવા સાથે ચોક્કસ છે. કહેવાય છે ને ગરીબ લોકો ભૂખ થી મરે છે અને અમીર લોકો મન ને મારી ભૂખ્યા રહે છે. બદલાતી ઋતુ પ્રમાણે ત્વચા ની સાર-સંભાળ લેવી પણ એટલીજ જરૂરી છે. સૌંદર્ય ને જોવું, નિહારવું અને માણવું સહુને ગમે, એ ગમવા જેવુંજ છે પણ વ્યક્તિ માં ખાસ કરી સ્ત્રી માં માત્ર સૌંદર્ય જ જોવું એ એનું અપમાન છે. જેમ કુદરતી સુંદરતા ને આપણે સહજ રીતે સ્વીકારીએ છીએ તેમજ માનવીય સૌંદર્ય ને પણ જે રંગ રૂપ માં હોય તેમ કેમ સ્વીકારી નથી શકતા? એનું કારણ અમુક બુદ્ધિગમ્ય ઉદ્યોગપતિઓ એ આપેલી સુંદરતા ની વ્યાખ્યાઓ છે. ગોરી અને પાતળી એટલે સુંદર, મસલ અને ઊંચો હોય તો હૅન્ડસમ વગેરે વગેરે…આપણે આપણા લૂક સાથે એટલા બધા સભાન અને આઇડેન્ટીફાઇડ થઇ ગયા છીએ કે FB અને Insta ઉપર ફિલ્ટર વગર ફોટો પણ નથી મૂકી શકતા. હું કોલેજ માં જેટલી બિન્દાસ હતી એટલી પાછી ક્યારેય થઇ શકીશ? લૂક્સ નું મહત્વ બધીજ સીમાઓ વટાવી ચૂક્યું છે. એની અસર યન્ગ જનરેશન ઉપર સૌથી વધારે થઇ છે. ટીનએજર્સ અને યન્ગસ્ટર્સ આજકાલ કૅરિયર કરતા લૂક્સ માટે વધારે ચિંતિત અને સભાન છે. લૂક્સ પાછળ પૈસા વેડફતા તેઓ અચકાતા નથી. આપણે અને આપણી આવનાર પેઢીએ આ બાબત પર સજાગ થવું અત્યંત જરૂરી છે. આપણે આ સુંદરતાના વ્યવસાયનો શિકાર ન બનીયે એનું ધ્યાન રાખવુંજ રહ્યું કારણ કે શરીર સાથે એકરૂપતા એ દેહાભિમાન છે.

મારા નાનાજી(સાસુ ના પપ્પા-સ્વ જીતેન્દ્ર વૈષ્ણવ) ૮૭ વર્ષે જયારે અવસાન પામ્યા ત્યારે પણ એક બોધપાઠ આપતા ગયા. વડીલો એમના અનુભવો ઉપરાંત, પરિતૃપ્ત સ્વભાવ, દૂરદર્શિતા અને જીવનશૈલી પરથી પણ ઘણું શીખવી જાય છે. નાનાજી એ એમની ચાલીસી માંજ દેહદાન માટેનો નિર્ણય લઇ લીધો હતો.જ્યાં આપણે ઘરડા દેખાવા નથી માંગતા અને યન્ગ રહેવાના પ્રયાસો માં વ્યસ્ત છીએ ત્યાં એમણે દેહ નો મોહ જ છોડી દીધો! જીવતાંજીવ શરીર કોઈને સોંપી દેવું સહેલું નથી, વિચારી જોવો. મૃત્યુ પછી અસ્થિ ને ગંગા માં ડુબાડી પ્રદુષિત કરવા કરતા મેડિકલ સાયન્સ ને ડોનેટ કરવું શું ખોટું? શરીર અંતે રાખ જ છે. એક વાર જીવ જાય પછી એ કશે કામ આવી શકે એનાથી ઉત્તમ શું હોય?
શરીર જયારે માધ્યમ માંથી મોહ બની જાય અને સુંદરતા ઘેલછા બની વળગી જાય ત્યારે આપણે આપણું મુક્તિ નું સાધન ગુમાવી બેસીયે છીએ. આપણા આ શરીર નો મોહ જ આ મૃત્યુલોક ના ફેરા નું કારણ બની રહે છે. બસ, એટલું સમજીયે કે શરીર અને એનું દરેક અંગ માટીજ છે ત્યારે કદાચ આપણે એનો મોહ થોડો ઓછો કરી શકીશુ.

भगवद् गीता अध्याय 3
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः।
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः।।3.42।।

शरीर से परे श्रेष्ठ इन्द्रियाँ कही जाती हैं इन्द्रियों से परे मन है और मन से परे बुद्धि है और जो बुद्धि से भी परे है वह है आत्मा।।

Life’s basic questions (જિંદગી ના મૂળભૂત પ્રશ્નો)

ઘણીવાર આપણને એવા વિચાર આવે કે આપણે જે કરી રહ્યાં છીયે અને જે દિશામાં જઈ રહ્યાં છીયે શું એ સાચી છે? શું કરીયે છીયે, શું કરવું જોઈએ અને શું કરવા ઇચ્છીયે છીયે? આ બધા પ્રશ્નોના જવાબ એકસરખા નથી હોતા. વળી મોટેભાગે તો આપણી પાસે જવાબ જ નથી હોતા. આપણે ક્યારેય એ સમજી નથી શકતા કે આપણાં માટે શું સારું અને સાચું છે, આ એક કુદરતી કોયડો છે કે આકરી પરીક્ષા? કામયાબી, પ્રતિષ્ઠા કે પૈસા, મેળવવા માટે આપણે સતત પ્રયાસો કરીયે છીયે,રાત-દિવસ એક કરી ઈચ્છાઓ ને પુરી કરવા માટે મથીએ છીયે.પણ જો કોઈ એવું કહે કે મેં એ ઊંચી સફળતા નું શિખર જોઈ લીધું છે અને ત્યાં એટલી મજા કે આનંદ નથી જેટલો આપણે ધારીએ છીયે તો? The Monk Who sold his Ferrari બુક નો નાયક પૈસા અને કામયાબી હાંસિલ કર્યા પછી આવુજ કૈક અનુભવે છે અને બધુંજ પામી લીધા પછી અલ્ટીમેટ હૅપીનેસ પામવાં બધુંજ ત્યજી દે છે. મેં આ બુક ૨૦૦૯ માં વાંચી ત્યારે મને એ વાત તદ્દન અસ્વીકાર્ય લાગી હતી. એ વખતે મારા કૅરિયર ની શરૂઆત હતી, મને કૈંક કરી છૂટવા ની જિજ્ઞાસા હતી અને એ કરવા માટે પ્રેરણા ની જરૂર હતી. કોલેજ પુરી કરી એ દિવસથી મારા મગજ માં કમાવાના અને સારી નોકરી મળે એ તરફના જ પ્રયત્નો હતા.એમાં છોડવાની તો વાત જ ક્યાં આવે? ઘણાં અસફળ પ્રયત્નો અને અધૂરી ઈચ્છાઓ નો બોજ હતો મારા પર. છતાં એક દિવસે એક બારણું ખુલ્યું,મોકો મળ્યો અને હું સિંગાપોર આવી, દુનિયા ની ઉત્તમ મલ્ટિનેશનલ કંપની માં કામ કર્યા નો આનંદ લીધો. મારે માટે એ કદાચ મારી સફળતાનું શિખર જ હતું. છતાં ગયા વર્ષે મેં આ બુક ના નાયક ની જેમ બધુંજ તો નહિ પણ નોકરી સ્વેચ્છા એ છોડી. નિર્ણય લીધા પછી ઘણાં પ્રશ્નો અને શંકા ઉદ્ભવ્યા. આવા પ્રશ્નો અને શંકા દરેક ના મન માં ક્યારેક ને ક્યારેક જરૂર ઉદ્ભવે છે. હું અહીં આત્મનિરીક્ષણ થી એ પ્રશ્નો ના જવાબ શોધવાનો પ્રયાસ કરી રહી છું.

એવું કેમ થતું હશે કે ધાર્યું પામ્યાં પછી પણ આપણને સંપૂર્ણ આનંદ નહિ મળતો હોય? અથવા તો જે ધાર્યું છે એ થાય જ નહિ તો? મન ગમતા પરિણામ ન આવે તો? આપણાં માટે કયો માર્ગ શેષ્ઠ છે એ કેમ સમજવું?

સફળતાનાં શિખરે પહોંચ્યા પછી પણ સર્વોચ્ચ આનંદ ન મળવાનું કારણ એ પામવાના પ્રયાસ માં પાછળ કશું છૂટી જવાનો આપણો અફસોસ હોય છે. પ્રયત્નો કરવામાં આપણે એટલા મશગુલ હોય રસ્તો ન જોતા બસ મંજિલ તરફ જ જોતા હોઈએ છીયે. વર્તમાન માં બની રહેલી અગણિત નાની-નાની આનંદદાયક ક્ષણો ને આપણે ચુકી જતા હોઈએ છીયે. રસ્તા ની સુંદરતા નિહાળવા માટે આપણે સંભવત જાગ્ર્ત નથી હોતા. ઘણીવાર એ રસ્તા પર એવી અનુભૂતિઓ પણ થતી હોય છે જે જીવનના નવા રસ્તા ખોલે જેનાથી આપણે અજાણ હોઈએ.પરંતુ આપણે એ જોઈ નથી શકતા કારણ કે આપણે ભવિષ્યમાં કૈંક બનવાં અને કૈંક પામવાં માટે આતુર અને ઓબ્સેસ્ડ હોઈએ છીયે. જયારે આપણે સાંજ ને માણી ન શકીયે, બદલાતી ઋતુ ના રંગો ને પારખી ન શકીયે અને પોતાની સાથે બે ઘડી વાત ન કરી શકીયે ત્યારે સમજવું કે આપણે જીવીયે તો છીયે પણ સજાગ નથી. ઝડપ થી મોટા થતા બાળકો અને વૃદ્ધ થતા માં-બાપ માટે સમય ન ફાળવી શકવા નો અફસોસ ન અનુભવીએ કે સમય આપવાનો પ્રયાસ ન કરીયે ત્યારે એ યાદ રાખવું અત્યંત જરૂરી છે કે મંજિલ તો મળશે પણ સાથીઓ છૂટી જશે.એનો અર્થ એ નથી કે કોઈ મહત્વકાંશા જ ન રાખવી અને કશું પામવાં માટે ના પ્રયાસો જ ન કરવા. છોડી પણ ત્યારેજ શકાય છે જયારે કાંઈક પામ્યાં નો સંતોષ હોય. પ્રયત્નો વગર નું જીવન તો નીરસ છે. મહત્વ નું એ છે કે આપણે જરૂરિયાત અને ઈચ્છાઓ વચ્ચે નો ભેદ સમજીયે અને priortize કરતા શીખીયે. પૈસા અને ખ્યાતિ નેજ નહિ પરંતુ એવી બાબતો ને પણ પ્રાધાન્ય આપીયે જે જીવન ને રસપૂર્ણ બનાવે, પ્રેમ નો અનુભવ કરાવે અને મન પ્રફુલ્લિત બનાવે.
“Reduce the complexity of life by eliminating the needless wants of life, and the labors of life reduce themselves.” – Edwin Way Teale

વળી, એવું પણ બને કે ભરપૂર પ્રયત્નો કરવા છતાં પણ નિશ્ચિત પરિણામો ન મળે. પ્રયત્નો અને પરિણામો સમીકરણ ની બે બાજુઓ જેવા છે. કરેલા પ્રયત્નો ના ધાર્યા પરિણામો મેળવવા માટે અમુક ધારણાઓ કરવી પડે છે (ધારો કે x = abc) જો અનુમાન સાચું પડે અને એક્સ સાચો શોધાય જાય તો ધાર્યું પરિણામ આવે. પરંતુ જિંદગી ના ગણિત માં એક્સ શોધવો એટલો પણ સહેલો નથી એટલે પરિણામો પણ નિશ્ચિત નથી હોતા. ક્યારેક ધારણાઓ ખોટી પડે છે તો ક્યારેક સમીકરણ જ નથી સમજાતું. મૂંઝવણો અને શંકાઓ ઉદ્ભવવાનું કારણ એ છે કે નિશ્ચિત પરિણામો ની ગેરેન્ટી નથી. આ અસંગતતા માં પણ ક્યાંક એક સુંદરતા છુપાયેલી હોય છે. અનિશ્ચિતતા જ આપણને કુતુહલયુક્ત અને જીવંત રાખે છે. અણધાર્યા પરિણામો અને પ્રસંગો આપણને ધાર્યા કરતા વધારે આનંદ આપી જાય છે. (ઓસ્ટ્રેલિયા સિરીઝ યાદ કરીએ તો જામો પડી જાય !) દરેક ને જીવન માં એવા અનુભવો થયા હશે જયારે ધાર્યું ન થવા માટે અને ઈચ્છા પુરી ન કરવા માટે ભગવાન નો આભાર માન્યો હોય કારણ કે વર્તમાન સ્થિતિ માં આપણે સંતુષ્ટ હોઈએ છીયે. એ ન થયું જે ધાર્યું હતું પણ એ થયું જે થવા યોગ્ય હતું. ક્યારેક તો એવું બને કે જે બાબત નો આપણને અફસોસ હોય એ બાબત જ આશિર્વદરૂપ સાબિત થાય. હું સુરેન્દ્રનગર જેવા નાના ગામ માં ભણતી અને મોટી થતી હતી ત્યારે હંમેશા મને એ અફસોસ રહેતો કે આ ગામ માં કોઈ જ એક્સપોઝર(exposure) નથી. જો હું મોટા સિટી માં હોત તો ઘણું જાણી અને શીખી શકી હોત. પણ આજે જયારે સિંગાપોર માં યંગસ્ટર્સ ને જોવું છું ત્યારે એમ થાય છે કે સુરક્ષિત અને અનુકૂળ પરિસ્થિતિઓ એ એમને ડિફેન્સીવ બનાવી દીધા છે. એક્સપોઝર હોવા છતાં પણ ‘comfortable environment’ ને લીધે કૈંક જુદું કરવામાં અને સખ્ત નિર્ણયો લેવામાં ડર અનુભવે છે. નાના ગામ ના સંઘર્ષો, સુવિધાઓ ની અછત અને અસ્થિરતા આપણને મજબૂત અને સાહસી બનાવે છે. કઠોર પરિસ્તીથીઓ છેદી કૈક નવું પામવાં અને શીખતાં આપણે ડરતા નથી બલ્કિ ફલાંગ ભરવા ઉત્સુક હોઈએ છીયે .કહેવાય છે ને, દુનિયા નો કોઈ પણ ખૂણો એવો નહિ હોય જ્યાં કોઈ ભારતીય નહિ હોય! કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે પરિણામ ધાર્યું ન આવે તો પણ, અને આપણું ધાર્યું ન થાય તો પણ, અનુભવો થી આપણું જીવન સમૃદ્ધ બનવાનુંજ છે. “આપણી આજ જો ગઈ કાલ કરતા ઊજળી હોય તો બસ મહેનત રંગ લાવી છે એમ સમજવું.”- Mittal
કોઈ એક સંશોધન કરવામાં પણ હજારો પ્રયોગો થાય છે અને રોજે કૈક નવું શોધાય છે.એના પરથી આપણે એ સમજી શકીયે કે પ્રયત્નો થકી જ પ્રગતિ છે અને એનો અવકાશ પણ વિશાળ છે. આપણે એક પરિવર્તનશીલ અને પ્રગતિશીલ વિશ્વ નો હિસ્સો છીએ અને આપણો દરેક પ્રયત્ન અગત્ય નો ભાગ ભજવે છે.

જયારે પણ એ પ્રશ્ન ઉદભવે કે શું કરવું, કયો માર્ગ ઉત્તમ છે ,ત્યારે પોતાની જાત ને એક વાત અચૂક યાદ અપાવવી: Nothing is Permanent not even Me. પરિસ્થિતિ અને અનુભવ સાથે બધું બદલાતું રહે છે, બદલાવવુંજ જોઈએ. આપણે આજે એ નથી જે કાલે હતા અને ભવિષ્યમાં એ નહિ રહીયે જે આજે છીએ. જ્ઞાન અને અનુભવથી આપણે પણ રોજેજ શિખીયે છીયે એટલે નીડર બની વર્તમાન ને સોહામણા બનાવતા નિર્ણયો ને મહત્વ આપવું. પછી તો પડશે એવા દેવાસે 🙂 . જે કાર્ય માટે આપણે વિચારશીલ હોઈએ એ જો લાંબા ગાળા માટે મહત્વ નું હોય તો જ એના માટે પ્રયત્નો અને ઉર્જા ખરચવી. માત્ર પ્રસંગો અને સિદ્ધિઓ માટે જ નહિ પરંતુ દરેક વીતી રહેલી ક્ષણ ને જીવવા અને માણવા માટે સજાગ રહેવું.
“If it doesn’t matter in long run its not worth bothering.
Live for moments not only for events.”
©